bio se2
opperhuid
een dunne laag aaneengesloten cellen
waslaagje
beschermt het blad tegen waterverlies en ziekteverwekkers
weke 2 stoffen heb je nodig voor fotosynthese
koolstofdioxide en water
wat heb je allemaal nodig voor fotosynthese
koolstofdioxide, water, zonlicht, goede temperatuur
als er veel water in de vacuole zit duwt de celwand dan terug of rekt het dan uit
duwt terug
als je een plant lang geen water meer geeft gaat die slap hangen, waarom?
de druk van de celwand neemt af. de opperhuid en het weefsel met bladgroenkorrels verliezen hun stevigheid
wat zijn huidmondjes (sluitcellen)
ze kunnen openen en sluiten. de plant verliest door de huidmondjes voortdurent water
waar bestaan vaatbundels uit
vaten: lange dunne buisjes die van de wortels tot in de bladeren lopen
houtvaten
vervoeren water en mineralen van de wortels via de stengels naar de (bloem)bladeren en knoppen
bastvaten
vervoeren water en energierijke stoffen, vooral suiker, van de bladeren naar alle delen van de plant
chromosoom
DNA sterk opgevouwen rond eiwitten
Gen
stuk DNA met de informatie voor 1 eigenschap (oog, haarkleur)
Allel
variatie op een gen (rood haar vs zwart haar)
Genotype
informatie in je DNA voor alle erfelijke eigenschappen
Fenotype
hoe je eruit komt te zien (leefstyle en omgeving)
homozygoot
twee dezelfde genen
heterozygoot
2 verschillende genen
dominante gen
wint van een recessief gen
wat betekend AA en Aa en aa
dominant - dominant-recessief en recessief
ongeslachtelijke voortplanting
klonen en stekken: zelfde DNA als ouder plant (aardappel)
geslachtelijke voortplanting
2 geslachtscellen versmelten: ontstaan variaties in genotypes (de mens)
mutatie
gebeurt dagliojks zonder gevolgen, plotselinge verandering in DNA, kan leiden tot kanker als het te snel gaat
hoe ontstaat kanker
begind bij 1 cel, die cel gaat ongeremt delen en trekt voedingsstoffen naar zich toe, het vormt gezwel en kan uitzaaien (behandelen met chemotherapie of bestralen)
een soort
2 individuelen kunnen vruchtbare nakomelingen krijgen
rassen
organismen binnen een soort met verschillende kenmerken (vaak kunstmatig door fokken of kweken)
natuurlijke selectie
de ene past beter bij de omgeving dan de ander
deel van DNA ouders
de betere krijgt meer nakomelingen die ook beter passen bij de omgeving
wat zijn fossielen
afdrukken of versteningen
hoeveel alellen heeft 1 gen
2
wat is gedrag
alles wat een mens of dier doet
ethogram
lijst met alle mogelijke handelingen dat zo objectief mogelijk moet
prikkel en respons
prikkel= waarneming, verkerking in de hersenen en een respons is een reactie op een prikkel
motivatie
inwendige reden om gedrag uit te voeren (inwendige reden zijn NIET genoeg)
sleutelprikkel
1 prikkel veroorzaakt altijd dezelfde reactie
supranormale prikkel
extra sterke sleutelprikkel
aangeboren gedrag
word instinct genoemt en is erfelijk
aangeboren gedrag
vaak door soortgenoten te bekijken en komt veel voor bij mensen
inprenting
korte geevoelige periode en het leren herkennen van ouders en soortgenoten
trial and error
toevallige ontdekking, dingen uitproberen, als iets werkt doe je het vaker
conditioneren
aanleren door middel van een beloning of straf (clicker training)
gewenning
prikkels worden genegeerd, ze zijn niet meer relevant
sociaal gedrag
gedrag tussen soortgenoten, prikkels gericht aan andere indivuen, nadenken bij behuizing over dieren, (broedzorg, paring, territorium) houding, geluid, geur of gebaar
paringsgedrag
versiering partner, vooral mannetjes richting vrouwtjes, signalen zijn handeling in gedragsketen.
gedragsketen
dezelfde handelingen achter elkaar
territorium gedrag
gebied verdedegen tegen soortgenoten, hioerdoor is er geen concurrentie om voedsel/partners
broedzorg
verzorgen van nakomelingen, uitbroeden eieren, jongeren warm houden, eten verzorgen
rangorders
plaats van een dier in een groep, de dominante dieren staan bovenaan, het voorkomt conflcten, rangen kunnen soms veranderen
taken verdelen
ingewikkelde samenleving, leven in staten: meerdere individuen hebben een duidelijke rol, mannetjes: verlaten nest naar een andere plek om een koninging te bevruchten
aangeboren (mens)
gezichtsuitdrukking, huilen, geluiden maken
aangeleerd (mens)
communicatie taal, gebaren, manier van eten
waarden
ideeen van wat mensen belangrijk vinden
normen
gedragsregels, komen voort uit waarden
rolpatronen
verschillende rollen in de samenleving, gedrag dat bij een rol hoort
wat doen de huidmondjes?
nemen co2 op uit de lucht, zorgen voor het verlies van water
wat doen de sluitcellen als er te weinig water is
ze gaan dicht
wat transporteren de houtvaten
water en mineralen uit de wortel naar de bladeren
wat transporteren de bastvaten
water, suikers en energierijke stoffen vanuit de bladeren (fotosynthese) naar de wortels
wat zijn houtachtige planten
bomen en struiken die veel vezels en houtstoffen bevatten, zer hebben een dikke stengel die stevig blijft zelfs bij uitdroging
wat zijn kruidachtige planten
groene kleine planten, bevatten weinig houtstof en ze hebben vaak ook kleinere stengels, de plant hangt slap bij te weinig water
waar zorgen wortels voor
stevigheid
wat is worteldruk
het water gaat omhoog: tegen zwaartekracht in, de wortels persen het water naar boven
wat gebeurt er door verdamping
de bladeren zuigen water op en het zorgt voor verplaatsing
noem energierijke stoffen
glucose, eiwitten, vitaminen, zetmeel, suiker, cellulose, stoffen die je met glucose kunt maken
noem energie-arme stoffen
koolstofdioxide, water en mineralen
geslachtelijke voortplanting (planten)
voortplanten met partner, vindt meiose plaats, geslachtscellen komen bij elkaar, vocht door middel van bloemen
ongeslachtelijke voortplanting (plant)
zonder partner, vindt alleen mitose plaats, geen geslachtscellen, door stekken, knollen, bollen of worteluitlopers
hoe verspreid stuifmeel zich
via de wind (windbloemen) of via insecten (insectenbloemen)
zelfbestuiving
bestuiven van dezelfde bloem of plant
kruisbestuiving
bestuiven van een andere plant
hoe legt bevruchting af bij de bloem
stuifmeelkorrel, stempel, stijl, vruchtbeginsel, zaadbeginsel, eicel
wat gebeurt er na de bevruchting
bloembladen sterven af, bevruchte eicel vormt een kiem, zaadbeginsel vormt een zaad, vruchtbeginsel vormt een vrucht
noem 5 manieren op hoe een zaad zich kan verspreiden
wind, water, dieren, mens en zelf verspreiding
wat doet de zaadhuid
beschermt
wat is een kiem
een nieuwe plant
wat zit in de zaadlobben
reservevoedsel
hoe gaat de ontwikkeling van een zaad
worteltje vormen, komt boven de grond, ontwikkeld de bladeren, celstrekking->groeipunten: eindes van de plant
wat is een vaste plant
de plant blijft bestaan
wortelrozet
bovengrondse blaadjes en wortel overleven