biologie: stofwisseling
Typische secundaire spiraalstructuur van een eiwit
α-helix
Is het fysisch verschijnsel dat de energie van een systeem, zoals geluidsgolven, deeltjes en elektromagnetische straling, door een ander systeem geheel of gedeeltelijk wordt opgenomen en omgezet in een andere energievorm
absorptie
Actief azijnzuur, stof die een belangrijke rol speelt bij de omzetting van belangrijke bestanddelen van het voedsel. Beginstap van de citroenzuurcyclus
Acetylco-enzym A
Adenosinedifosfaat, een stof waarvan elk molecuul twee fosfaatgroepen bevat die gebonden zijn met een energierijke binding. Uit ADP ontstaat door toevoeging van anorganisch fosfaat en een bepaalde hoeveelheid energie ATP. Hydrolyse van ATP levert anorganisch fosfaat, ADP en een bepaalde hoeveelheid energie. ADP speelt een grote rol in stofwisselingsprocessen.
ADP
Met behulp van zuurstof
Aeroob
C6H12O6 (glucose) --> 2 C2H6O (ethanol) + 2 CO2 + energie. Deze reactie vindt plaats bij gistcellen en bij kiemende zaden. Bijv. gebruikt bij productie van brood, bier en wijn.
Alcoholgisting
organische stoffen met carboxyl- en aminogroepen. Ongeveer 20 aminozuren spelen een rol als grondstof voor de synthese (vorming) van eiwitten
Aminozuur
zetmeelkorrels
Amyloplast
Zetmeel
Amylose
Zonder behulp van zuurstof
Anaeroob
Stoffen die zowel in organismen voorkomen als in de levenloze natuur.
Anorganische stof
Eiwitachtige deel van een enzym
Apo-enzym
De opbouw van organische moleculen uit kleinere moleculen (van anorganische stoffen of andere organische stoffen)
Assimilatie
Adenosinetrifosfaat. Stof, waarvan elk molecuul drie fosfaatgroepen bevat die gebonden zijn door een energierijke binding. ATP ontstaat uit ADP door toevoeging van energie en anorganisch fosfaat. Het loskoppelen van de fosfaatgroep uit ATP levert vrije energie, die gebruikt wordt voor allerlei energieverbruikende processen in de cel.
ATP
Enzym verantwoordelijk voor de vorming van ATP
ATP synthase
In staat tot vorming van een organische stof met energie, die niet afkomstig van de oxidatie van een organische stof maar afkomstig van de oxidatie van anorganische stoffen of het zonlicht
Autotroof
De stofwisseling van een organisme in rust
Basale stofwisseling
Factor die de snelheid van een proces laag houdt
Beperkende factor
Het ontstaan van leven uit niet-leven
Biogenese
Deelproces van de fotosynthese waarbij koolstofdioxide wordt gereduceerd met behulp van waterstof, afkomstig van NADPH2 en ATP, met als resultaat glucose. Waterstof en ATP zijn tijdens de lichtreactie ontstaan
Calvincyclus
COOH groep in een aminozuur
Carboxygroep
Koolhydraten die hoofdbestandsdeel is van celwanden van planten
Cellulose
Energie opgeslagen in moleculen
Chemische energie
In staat tot chemosynthese. Een organisme dat alleen koolstofdioxide nodig heeft als koolstofbron en zijn energie verkrijgt door oxidatie van anorganische stoffen is chemo-autotroof (uitsluitend een aantal bacteriesoorten).
Chemo-autotroof
Koolstofassimilatie, waarbij de benodigde energie afkomstig is van de oxidatie van een anorganische stof
Chemosynthese
Groene kleurstof (bladgroen) in een chloroplast
Chlorofyl
Bladgroenkorrels, hierin vindt fotosynthese plaats
Chloroplast
Krebs-cyclus. Gedeelte van de aërobe dissimilatie, waarbij acetyl-coenzym-A wordt omgezet in koolstofdioxide en waterstof
Citroenzuurcyclus
Naam voor een cofactor wanneer dit een organische stof is
Co-enzym
Molecuul dat een enzym nodig heeft naast het substraat
Cofactor
Reactie waarbij een watermolecuul ontstaat
Condensatie(reactie)
Twee aan elkaar gekoppelde aminozuren
Dipeptide
Een stof waarvan elk molecuul bestaat uit twee monosacharide-eenheden, ontstaan door condensatie van twee monosachariden.
Disacharide
De afbraak van organische moleculen tot kleinere moleculen, met als doel energie vrijmaken
Dissimilatie
Deelproces van de fotosynthese waarbij koolstofdioxide wordt gereduceerd met behulp van waterstof en ATP. Waterstof en ATP zijn tijdens de lichtreactie ontstaan
Donkerreactie
Proteïne of eiwit is een stof waarvan elk molecuul is opgebouwd uit veel aminozuur-eenheden
Eiwit
Een negatief geladen deeltje
Elektron
Een keten van elektronentransporterende co-enzymen, waarbij elektronen van een hoog energieniveau naar een laag energieniveau gaan, zodat er energie vrij komt. Proces vindt plaats in mitochondriën en chloroplasten.
Elektronentransportketen
Biokatalysator. Organische stof die stofwisselingsprocessen versnelt zonder zelf verbruikt te worden
Enzym
Snelheid van werking van een enzym: Hoeveelheid substraat die per tijdseenheid wordt omgezet of de hoeveelheid reactieproduct die per tijdseenheid ontstaat.
Enzymactiviteit
Complex dat ontstaat doordat het substraat op een speciale manier in het actieve centrum aan het enzym wordt gebonden.
Enzym-substraatcomplex
Aminozuur dat lichaam niet zelf kan maken en dus uit het voedsel opgenomen moet worden
Essentieel aminozuur
Alcohol
Ehtanol
Stof die drager is van elektronen
FADH2
Anorganische stof met het element fosfor (P)
Fosfaat
Vetachtige stof die bestandsdeel van celmembraan is
Fosfolipide
Het koppelen van een fosfaatgroep aan een stof
Fosforylering
In staat tot fotosynthese, om daarbij uit anorganische stoffen organische stoffen te vormen
Foto-autotroof
Proces, waarbij water en koolstofdioxide met behulp van het zonlicht worden omgezet in zuurstof en glucose
Fotosynthese
Bij de lichtreacties van fotosynthese zijn twee zogenaamde fotosystemen betrokken, fotosysteem I en II. Een fotosysteem is in staat om lichtenergie om te zetten in chemische bindingen. Een fotosysteem is een zogenaamd integraal eiwitcomplex. Dit betekent dat het uit een groot aantal eiwitten en andere moleculen bestaat die met elkaar samenwerken.
Fotosysteem
Anaërobe dissimilatie, proces waarbij waterstof (uit glucose) uiteindelijk wordt overgedragen aan een organische waterstofacceptor.
Gisting
Belangrijk monosachararide met 6 C-atomen, wordt gevormd bij de fotosynthese en afgebroken bij de dissimilatie.
Glucose
Polysacharide, opgebouwd uit glucose-eenheden. Glycogeen wordt als reservestof opgehoopt in bijvoorbeeld spier- en levercellen
Glycogeen
Omzetting van glucose tot pyrodruivezuur. Dit proces speelt zich af in het cytoplasma.
Glycolyse
Eiwit in rode bloedcellen met als functie zuurstoftransport
Hemoglobine
Niet in staat tot koolstofassimilatie, dus niet in staat uit anorganische stoffen organische op te bouwen.
Heterotroof
Dieren met een constante lichaamstemperatuur (warmbloedig)
Homoiotherm
De vorming van glucose uit koolstofdioxide en water m.b.v. energie. (Bijv. Fotosynthese)
Koolstofassimilatie
Zie citroenzuurcyclus, andere naam voor citroencyclus
Krebscyclus
Deelproces van de fotosynthese waarbij lichtenergie wordt gebruikt voor de vorming van ATP en de binding van waterstof aan een co-enzym.
Lichtreactie
Ander woord voor vetten
Lipide
De vloeistof in een mitochondrium, die wordt omsloten door het binnenmembraan van het mitochondrium
Matrix
Organische stof, die ontstaat bij de anaerobe dissimilatie van glucose in spieren en micro-organismen.
Melkzuur
C6H12O6 (glucose) --> 2 C3H6O3 (melkzuur) + energie. Deze reactie vindt plaats door melkzuurbacterien en in spieren. Bijv. Gebruikt bij de productie van yoghurt en zuurkool.
Melkzuurgisting
Suikers met één ringstructuur in het molecuul, veelal met vijf of zes C-atomen, zoals glucose, fructose en ribose. Uit monosachariden worden di- en polysachariden opgebouwd.
Monosacharide
Nicotineamide Adenine Dinucleotide, een co-enzym van de dissimilatie dat gemakkelijke waterstof opneemt en afstaat.
NAD
Nicotine Amide Dinucleotide Fosfaat, een co-enzym van de C-assimilatie, dat gemakkelijk waterstof opneemt of afgeeft
NADPH
De anorganische stof NO3-
Nitraat
Chemoautotroof organisme, dat nitrietionen tot nitraationen oxideert en daarbij energie vrijmaakt voor de C-assimilatie
Nitraatbacterie
Chemoautotroof organisme, dat ammoniumionen tot nitrietionen oxideert en daarbij energie vrijmaakt voor de C-assimilatie.
Nitrietbacterie
Bacterie die de nitrificatie uitvoert, dus een nitriet- en nitraatbacterie
Nitrificerende bacteriën
Bestanddeel van nucleïnezuren. Een nucleotidemolecuul bestaat uit een monosacharide, een organische base en een fosfaatgroep.
Nucleotide
Vetzuur met een of meer dubbele bindingen
Onverzadigd vetzuur
Een kromme waarbij het verband tussen een factor en een activiteit is uitgezet, bijv. verband tussen temperatuur en enzymactiviteit: er is een beste temperatuur(optimum), waarbij de enzymactiviteit het hoogst is.
Optimumkromme
Ingewikkeld molecuul afkomstig van organismen en bevat C-H verbindingen
Organische stof
Vorming van ATP uit ADP met behulp van energie verkregen uit een reeks van redoxreacties, waarbij waterstof uiteindelijk wordt overgedragen aan zuurstof. Hierbij worden waterstof(en elektronen) van NADH2 via een elektronentransportketen aan zuurstof overgedragen.
Oxidatieve fosforylering
Binding tussen de carboxylgroep van het ene aminozuur en de aminogroep van het andere aminozuur
Peptidebinding
Koudbloedig
Poikilotherm
Het vormen van ketens
Polymerisatie
Veel aminozuren aan elkaar gekoppeld
Polypeptide
Verbindingen waarvan elk molecuul bestaat uit veel monosacharide-eenheden. Bijv. Zetmeel.
Polysacharide
Volgorde van aminozuren in een eiwit
Primaire structuur
Ander woord voor eiwitten
Proteïne
Is een organische verbinding met als brutoformule C3H4O3
Pyrodruivenzuur
De specifieke manier waarop meerdere polypeptideketens met elkaar samen 1 eiwit vormen
Quartaire structuur
Eiwit in celmembraan die reageert op stoffen zoals hormonen
Receptoreiwit
Stoffen die de enzymactiviteit verlagen
Remstoffen
De lokale vouwing in driedimensionale structuurelementen, zoals de α-helix en de β-sheet. Deze structuurelementen worden vooral gestabiliseerd door middel van waterstofbruggen tussen de ruggengraat van de proteïne
Secundaire structuur
Vet dat een functie heeft als een hormoon
Steroïdhormoon
Het totaal van alle chemische processen in de cellen van een organisme
Stofwisseling
Is in een plantaardige cel de dikke vloeistof die tussen de grana (stapels thylakoïdeschijven) zit in een chloroplast
Stroma
Eiwit dat functie vervult als bouwstof
Strcutuureiwit
Stof waarop een enzym inwerkt
Substraat
In staat slechts één bepaald substraat om te zetten.
Substraatspecifiek
De vouwing van het eiwit als geheel. Stabilisatie treedt op door aantrekkingskrachten tussen verschillende delen van de eiwitketen, zoals hydrofobeinteracties, ion-interacties en disulfidebruggen
Tertiaire structuur
Een thylakoïde is een aan het fosfolipidedimembraan gebonden compartiment in de chloroplasten
Thylakoïd
Organische stof waarvan elk molecuul ontstaat door het binden van een glycerolmolecuul en drie vetzuurmoleculen.
Triglyceride
Vetzuur zonder dubbele bindingen
Verzadigde vetzuur
Organische stof waarvan elk molecuul ontstaat door het binden van een glycerolmolecuul en drie vetzuurmoleculen.
Vet
Omzetting van producten van de koolstofassimilatie in andere organische stoffen
Voortgezette assimiliatie
Polysacharide, ontstaan door aaneenkoppelen van glucose, is een reservestof voor energie.
Zetmeel
Maat voor concentratie opgeloste H+ ionen
Zuurgraad (pH)
Twee -SH uiteinden gaan een covalente binding met elkaar aan
Zwavelbrug