Aardrijkskunde begrippen module 3 hoofdstuk 2
absolute zeespiegelstijging
toename van de stand van het zeeniveau ten opzichte van een vast punt
afvoeren
maatregel binnen de drietrapsstrategie om wateroverlast te vermijden, waarbij overtollig water via rivieren en kanalen naar een ander gebied wordt gebracht
benedenloop
deel van een rivier of beek vanaf de middenloop tot de monding, waar het verval en de stroomsnelheid over het algemeen gering zijn de sedimentatie groot is
bergen
maatregel binnen de drietrapsstrategie: het tijdelijk opslaan van water dat niet kan worden vastgehouden
bovenloop
deel van een rivier of beek vanaf de bron of oorsprong tot de middenloop, waar het verval, de stroomsnelheid en de uitschuring (erosie) over het algemeen groot zijn
debiet
hoeveelheid water die op een bepaald punt door een rivier of beek stroomt, uitgedrukt in m3 per seconde
dijkverlegging
het landinwaarts verplaatsen van de winterdijk om een grotere waterafvoer mogelijk te maken
dijkverzwaring
versterking van een dijk door hem te verbreden, te verhogen of te verstevigen
drietrapsstrategie
aanpak volgens Nationaal Waterplan die moet voorkomen dat waterhuishoudkundige problemen worden afgewenteld van het ene gebied op het andere gebied, volgens het principe van vasthouden, bergen en afvoeren van overtollig water
dwarsprofiel
dwarsdoorsnede van een riviergeul of beek op een bepaald punt, die de waterbreedte en de verschillen in waterdiepte laat zien
groen dak
plat of hellend dak van een woning of kantoorgebouw dat begroeid is en daardoor een bepaald waterbergend vermogen heeft
kanalisatie
het rechttrekken van een rivier om een betere waterafvoer mogelijk te maken en de rivier vaak ook te voorzien van stuwen (en sluizen) om de scheepvaart gemakkelijker te maken
krib
korte dwarsdam (hoofd) die loodrecht op de rivieroever is aangelegd en die dient om stroomsnelheid te vergroten
kribverlaging
verlaging van de korte dwarsdammen in de rivier om bij hoge waterstanden een grotere waterafvoer mogelijk te maken
lengteprofiel
grafische weergave van de hoogteligging van de loop van een rivier of beek over een bepaald traject, bijvoorbeeld vanaf de bron tot de monding, waaruit het verval blijkt
menselijke ingreep
hier: actief menselijk handelen om de waterhuishouding te beïnvloeden of de waterveiligheid te vergroten
middenloop
deel van een rivier of beek tussen bovenloop en benedenloop waar erosie en sedimentatie ongeveer in evenwicht zijn
nevengeul
extra rivierloop evenwijdig aan de rivier die bij een gemiddelde waterstand en bij laagwater niet of nauwelijks water afvoert, maar die bij hoogwater een deel van de rivierafvoer kan verwerken
noodoverloopgebied
polder die gecontroleerd onder water kan worden gezet om een extreem hoge waterstand in een rivier te verlagen
obstakelverwijdering
verwijdering van een voorwerp of begroeiing uit het rivierbed, zodat het water vrij kan doorstromen
onregelmatiger neerslagregiem
een minder gelijke en minder betrouwbare verdeling van de neerslaghoeveelheid over een bepaalde periode
ontbossing
de verwijdering van de (natuurlijke) bosbegroeiing in een gebied, waardoor de waterafvoer van een rivier vergroot wordt
piekafvoer
betrekkelijk kort durende, snel opkomende en aanzienlijk grote extra waterafvoer (hoogwater) van een rivier die gemiddeld één keer per jaar of minder voorkomt. Heet ook wel afvoergolf
regiem
jaarlijkse schommelingen in de waterafvoer van een rivier of beek
relatieve zeespiegelstijging
toename van de stand van het zeeniveau in combinatie met een daling van het land
retentie
maatregel binnen de drietrapsstrategie om wateroverlast te vermijden, waarbij overtollig water (neerslag) in een gebied wordt vastgehouden
retentiebekken
een lager gelegen gebied dat speciaal is ingericht om een teveel aan water - dat niet kan worden vastgehouden - tijdelijk te bergen om overlast in andere gebieden te voorkomen
Rijnconferentie
regelmatig bijeenkomende commissie van Rijnstaten en de EU om problemen rond de Rijn gemeenschappelijk aan te pakken. Heet voluit Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR)
rivierbedverruiming
combinatie van technische ingrepen om een hoge waterafvoer van een rivier op te vangen
Ruimte voor de Rivier
pakket overheidsmaatregelen om het Nederlandse rivierengebied veiliger te maken en leefbaar te houden
stroomgebied
het hele gebied dat afwatert op een bepaalde rivier en zijn zijrivieren
stroomstelsel
rivier met alle zijrivieren en vertakkingen die deel uitmaken van hetzelfde stroomgebied
stuw
beweegbare dam in een rivier of beek om de waterafvoer te beïnvloeden voor bijvoorbeeld scheepvaart, recreatie of irrigatie
temperatuurstijging
toename van de gemiddelde temperatuur van het zeewater of de dampkring, meestal toegeschreven aan het versterkte broeikaseffect (de opwarming van de dampkring als gevolg van door de mens uitgestoten broeikasgassen)
uiterwaard
hoger gelegen, buitendijks deel van het winterbed van een rivier, tussen zomer- en winterdijk, dat periodiek overstroomt en door sedimentatie wordt opgehoogd
uiterwaardvergraving
het naar beneden brengen van een deel van de uiterwaard om meer bergingsruimte voor water te maken en de waterafvoer te vergroten
vasthouden
zie retentie
verdiepen
technische ingrepen om de rivier meer ruimte te geven, zodat een grotere waterafvoer mogelijk wordt. Dit kan worden gedaan door de uiterwaard te verdiepen of door het zomerbed uit te graven
verdroging
toestand waarin er te weinig grondwater beschikbaar is om de natuurwaarden te garanderen
verhang
hoogteverschil tussen twee plaatsen langs een rivier of beek, uitgedrukt in kilometers
verhoogde piekafvoer
tijdelijke toename van de maximale hoeveelheid waterafvoer die tot dan toe werd gemeten in een beek of rivier
verstening
voorbeeld van een menselijke ingreep in het stroomgebied van een rivier door een toename van het bebouwde oppervlak en van infrastructuur waardoor de infiltratie van neerslagwater vermindert en de oppervlakteafvoer van water toeneemt
vertragingstijd
periode tussen de waterstandsverhoging in een bovenstrooms gedeelte van een rivier en de te verwachten verhoging in een kwetsbaar benedenstrooms gelegen gebied
verval
hoogteverschil tussen twee plaatsen langs een rivier of beek
verzilting
toename van het zoutgehalte in de bodem of in het grond- en oppervlaktewater
waterafvoer
de manier waarop overtollig water uit een gebied wegstroomt of wordt verwijderd
waterplein
een (stads)plein dat zo is ingericht dat het bij overmatige regenval kan dienen als opvangbassin voor overtollig water om daarmee het afvoersysteem te ontlasten
waterscheiding
de grens tussen twee stroomgebieden
watertoets
beschrijving van de manier waarop rekening moet worden gehouden met (de gevolgen van plannen voor) de waterhuishouding bij nieuwe besluiten op het gebied van de ruimtelijke ordening
winterbed
gebied dat rond een rivier of beek dat bestaat uit het zomerbed en de uiterwaarden, en dat meestal wordt begrensd door winterdijken
zomerbed
hoofdgeul van een rivier of beek die meestal wordt begrensd door zomerdijken of zomerkaden