biologie se4
conserveermiddel
stof die een voedingsmiddel langer houdbaar maakt
conserveren
voedsel langer houdbaar maken
enzym
eiwit dat reacties versnelt zonder zelf te worden verbruikt
enzymactiviteit
snelheid waarmee een enzym een reactie versnelt
optimumkromme
diagram van de enzymactiviteit met een minimum, een optimum en een maximum
optimumtemperatuur
temperatuur waarbij de enzymactiviteit optimaal (het snelst) is
pasteuriseren
een product gedurende korte tijd verhitten tot 72 graden
pH
zuurgraad: een lage pH betekend een hoge zuurgraad
steriliseren
een product verhitten tot 130-140 graden
voedselinfectie
besmetting door ziekmakende bacteriën of schimmels in het voedsel
voedselvergiftiging
vergiftiging door giftige stoffen in het voedsel, die vrijkomen bij de afbraaj door bacteriën en schimmels
zuurgraad
geeft aan of een stof zuur (pH<7), neutraal(pH=7) of basisch(pH >7) is
beschermende stof
stof die helpt om ziekten te voorkomen (mineralen en vitaminen)
bouwstof
stof die wordt gebruikt bij de vorming van cellen en weefsels (voor opbouw en herstel)
brandstof
stof die wordt verbruikt bij verbranding (vooral glucose)
eiwitten
voedingsstoffen die vooral worden gebruikt als bouwstof, soms als brandstof
koolhydraten
voedingsstoffen die worden gebruikt als brandstof, bouwstof en reservestof (glucoese, zetmeel en cellulose)
mineralen
voedingsstoffen die worden gebrukt als bouwstof en beschermende stof (zouten en ijzer)
onverzadigd vet
zit vooral in plantaardige producten (noten/avocado) en vis; verkleint het risico op hart-en vaatziekten; dient vooral als bouwstof
verzadigd vet
zit vooral in dierlijke producten en snacks; verhoogt het risico op hart-en vaatziekten; dient vooral als brandstof
vetten
voedingsstoffen die vooral worden gebruikt als brandstof, die kan worden opgeslagen als reservestof
vitaminen
voedingsstoffen die dienen als beschermende stof; worden aangeduid met een letter (vitamine A, vitamine B1)
voedingsmiddel
product dat je eet/drinkt
voedingsstof
bruikbaar bestanddeel van voedingsmiddelen (eiwitten, koolhydraten, vetten, water, mideralen en vitaminen)
voedingsvezel
plantaardige stof die mensen niet kunnen verteren; bevordert de darmbewegingen en de stoelgang
water
voedingsstof die wordt gebruikt als bouwstof
energieverbruik
hoeveelheid energie die wordt verbruikt voor stofwisseling en lichamelijke activiteit samen
grondstofwisseling
energie die nodig is voor de stofwisseling van een lichaam in rust
ondergewicht
wanneer een persoon minder weegt dan gezond is
ondervoeding
tekort aan bepaalde voedingsstoffen
overgewicht
wanneer een persoon meer weegt dan gezond is
overvoeding
meer eten dan het lichaam nodig heeft aan energie
schijf van vijf
hulpmiddel om allevoedingsstoffen via voeding binnen te krijgen die per dag nodig is
vermageren
wanneer een persoon lichaamsgewicht verliest door een tekort aan energie via de voeding
darmperistaltiek
het afwisselend samentrekken van kring- en lengtespieren
vertering
het afbreken van voedingsstoffen die niet door de darmwand heen kunnen in verteringsproducten die wel door de darmwand heen kunnen en in het bloed kunnen worden opgenomen
verteringsklieren
maken verteringssappen die vaak enzymen bevatten (speekselklieren, maagsapklieren, lever, alvleesklier en darmsapklieren)
verteringssap
kan voedingsstoffen verteren (speeksel, maagsap)
alvleesklier
produceert alvleessap
alvleessap
versteringssap dat bestaat uit verschillende enzymen die eiwitten, koolhydraten en vetten verteren
anus
kringspier die de uitgang van de endeldarm afsluit
darmsap
verteringssap dat bestaat uit verschillende enzymen die de vertering van eiwitten en koolhydraten afmaken
dikke darm
hier wordt een groot deel van het water aan devoedselbrij onttrokken; hierin leven veel (soorten) bacteriën die helpen bij de vertering
dunne darm
hier wordt darmsap afgegeven aan de voedselbrij en wordt water met opgeloste voedingsstoffen en verteringsproducten opgenomen
emulgeren
grote vetdruppels verdelen in kleine vetdruppeltjes
endeldarm
slaat ontlasting op totdat je aandrang krijgt om te poepen
gal
vloeistof die vetten emulgeert
kiezen
vermalen het voedsel in de mondholte
lever
produceert gal
maag
hier wordt voedsel gekneed en vermengd met maagsap
maagportier
kringspier die de uitgang van de maag afsluit
maagsap
verteringssap dat onder andere bestaat uit water, zoutzuur en een enzym dat eiwitten verteert.
maagsapklieren
produceren maagsap
maagzuur
verteringssap dat zorgt voor een lage pH in de maag; doodt bacteriën
mondholte
hier wordt voedsel gekauwd en vermengd met speeksel
slokdarm
hier wordt voedsel voortgeduwd naar de maag
speeksel
slijmerig verteringssap dat o.a bestaat uit water en een enzym dat zetmeel verteert; doodt bacteriën
speekselklieren
produceren speeksel
tanden
delen het voedsel in kleine stukjes
tong
duwt gekauwd voedsel naar de keelholte
12vingerige darm
hier worden gal en alvleessap afgegeven aan de voedselbrij
verteringsenzymen
breken voedingsstoffen af tot verteringsproducten die kunnen worden opgenomen in het bloed
alleseter
organisme dat zowel plantaardig als dierlijk voedsel eet
cement
dun laagje dat het tandbeen van de wortel bedekt
fluoride
een behandeling met fluoride zorgt ervoor dat het glazuur sterker wordt, waardoor de tanden beter beschermt zijn tegen zuur
glazuur
harde stof die het tandbeen van de kroon bedekt
knipkiezen
scherpe kiezem; knippen voedsel in stukken
knobbelkiezen
kiezen met een knobbelig oppervlak; malen voedsel fijn
planteneter
organisme dat plantaardig voedsel eet
plooikiezen
kiezen met harde richels van glazuur; malen voedsel fijn
tandbederf
aantasting van het gebit door tandplak
tandbeen
het grootste deel waaruit tanden en kiezen bestaan; is bedekt met glazuur
tanderosie
aantasting van het gebit door zure voedingsstoffen
tandplak
dun laagje aanslag op tanden en kiezen; kan verkalken tot tandsteen
vleeseter
organisme dat dierlijk voedsel eet
wortel
hiermee zit een tand of kies bevestigd in de kaak
bloedplaatjes
delen van cellen zonder celkern; belangrijk voor de bloedstolling
bloedplasma
waterig deel van het bloed met plasma-eiwitten en andere opgeloste stoffen
hemoglobine
eiwit in rode bloedcellen dat zorgt voor de binding met zuurstof
leukemie
beenmergkanker
rodebloedcellen
rode bloedcellen zonder celkern; vervoeren zuurstof
witte bloedcellen
onregelmatig gevormde bloedcellen met celkern; maken ziektewekkers onschadelijk
ader
bloedvat dat bloed van de organen naar het hart vervoert
aderkleppen
plooien in de wand van een ader die verhinderen dat het bloed terugstroomt naar de organen
bloeddruk
druk van het bloed tegen de wand van een bloedvat
bloedsomploop
weg die het bloed door het lichaam aflegt
bloedvatenstelsel
vatenstelsel dat uit het hart en bloedvaten bestaat
dubbele bloedsomloop
bloedsomloop waarbij tijdens een rondgang door het lichaam het bloed twee keer door het hart stroomt
grote bloedsomloop
bloedsomloop tussen het hart en de rest van het lichaam
haarvaten
bloedvaten met een wand van een cellaag dik
kleine bloedsomloop
bloedsomloop tussen het hart en de longen
leverader
ader waarin bloed van de lever naar het hart stroomt
leverslagader
slagader waarin bloed van het hart naar de lever stroomt
poortader
ader waarin bloed van de darmen naar de lever stroomt
slagader
bloedvat dat bloed van het hart naar de organen vervoert
aorta
slagader waarin het bloed van het hart naar alle delen van het lichaam stroomt
boezems
zakvormige hart delen aan de bovenkant van het hart
bovenste holle ader
ader waarin bloed uit het hoofd en armen naar het hart stroomt
halvemaanvormige kleppen
kleppen in de aorta en longslagader dicht bij het hart; voorkomen terugstromen van het bloed
hartkleppen
kleppen in het hart tussen de boezems en de kamers; voorkomen terugstromen van het bloed