begrippen
Reinhart Dozy
(1820-1883) Nederlandse historicus en arabist. Specialist op het gebied van islamitisch Spanje. Schreef Histoire des Musulmans d’Espagne
Ignaz Goldziher
(1850-1921) Hongaarse islamoloog, specialist op het gebied van de hadīth (de overleveringen m.b.t. de profeet Mohammed).
M.J. de Goeje
(1836-1909) Nederlandse arabist, vooral bekend door zijn kritisch-wetenschappelijke edities van historische werken die tot dan toe alleen in manuscriptvorm beschikbaar waren (zoals de geschiedenis van Tabarī).
Ch. Snouck-Hurgronje
(1857-1936) Nederlandse arabist en islamoloog, schreef een beroemde studie over het leven in Mekka, en was daarnaast adviseur van de Nederlandse koloniale overheid.
Theodor Nöldeke
(1836-1930) Duitse arabist en islamoloog, auteur van Geschichte des Korans.
Edward Said
(1935-2003) Palestijns-Amerikaanse literatuurwetenschapper, auteur van Orientalism (1979). Bekritiseerde het Westerse discours over de ‘Orient’.
Allah
Aanduiding van de in Mekka en andere delen van het Arabische schriereiland vereerde oppergod, vervolgens in de islam beschouwd als de enige god
Allat, Al-Uzza, Manāt
Drie in de hejaz vereerde godinnen die als dochters van God beschouwd werden
Ayyam al-Arab
legendarische veldslagen tussen pre-islamitische Arabische stammen , die in Poëzie beschreven zijn
Arabia Felix
Latijnse benaming voor het vruchtbare en welvarende Jemen
Banu Ghassan (Ghassanieden)
Arabische stam in het gebied van het huidige Jordanië, die met de byzantijnen verbonden was en optrad als grensleger
Banu Lakhm (Lakhmieden)
Arabisch koningkrijk in de plaats Hira, die als bufferstaat fungeerde voor het Perzische Sassaniedenrijk
Bedoeïenen
Nomaden van de Arabische woestijnen en steppen
Ghazwa
Strooptocht, was een van de inkomstenbronnen van Arabische stammen in de pre- en vroegislamitische periode
Hajj (Hadj)
Jaarlijkse pelgrimage naar Mekka en omgeving om lokale heiligdommen te vereren. Werd met de komst van de islam aangepast aan de monotheïstische leer.
Hakam
bemiddelaar, onpartijdig geacht persoon die op verzoek arbitreerde in conflicten tussen stammen en clans
Haram
Gewijd gebied rond een heiligdom waar bloedvergieten verboden was
Ka'ba
Het belangrijkste Mekkaanse heiligdom, bestaande uit ee kubusvormig gebouw, met in een van de hoeken de zwarte steen
Ma'rib dam
irrigatiedam bij de oude Sabeische hoofdstad Ma'rib, in jemen, die bijna 3000 jaar in gebruik was maar rond 600 n chr in verval raakte na een doorbraak
mazdeisme
de door Zarathoestra rond 600 v chr gestichte godsdienst van de Perzen
muruwwa
Het centrale morele ideaal van de pre-islamitische Arabieren, bestaande uit een mengsel van dapperheid, geduld, uithoudingsvermogen en gastvrijheid
Sassanieden
Dynastie die Perzië regeerde tot de verovering door de Arabieren in de 7e eeuw
Tribaal humanisme
een door de islamoloog W. M. Watt voor het eerst gebruikte term om globaal het wereldbeeld van de pre-islamitischye Arabieren aan te duiden. doel van het leven is het in praktijk brengen van de muruwwa, waarbij de hierdoor verkregen eer en verdienste niet zozeer aan het individu als wel aan de stam toegeschreven wordt. Er is geen hiernamaals, maar men leeft voor in de herinnering van de stam
Wadi
droge rivierbedding, kan goed fuctioneren als routemarkering
yathrib
de oorspronkelijke naam van de stad medina
Abd Allah Ibn Ubayy (Ibn Sallul)
Belangrijkste Medinensische leider en aanvoerder van de munafiqun
Abu Sufyan
een van de leiders van de vijandige mekkanen
Abu bakr
Kompaan van Mohammed en een van de eerste moslims, eerste kalief, voerde ridda oorlogen
A'isha
Dochter van Abu Bakr, echtgenote van Mohammed, actieve rol in de moslimgemeenschap
Aya
Koranvers
Ansar
De medinensische moslims
Aws en Khazraj
Aanvankelijke heidense arabische stammen van medina
Badr
plaatsje ten zuidwesten van Medina vlakbij de kust van de rode zee gelegen, waar in 624 de moslims een overwinning behaalden op de mekkanen
Banu Hashim
de clan van de stam Quraysh waartoe Mohammed behoorde
constitutie van Medina
VERDRAG GESLOTEN NA DE HIJRA TUSSEN Mohammed en de stammen van Medina
Jihad
Strijd ter behoeven van de islam
jizya
Door niet-moslims te betalen hoofdelijke belasting in ruil voor bescherming van lijf en goed en het recht op het uitoefenen van de eigen godsdienst
Hanif
Individuele monotheistische godszoeker die, niet gebondenj aan christendom of jodendom, de religie van abraham trachtte te volgen en het heidendom verwierp
hijra
de vlucht van Mohammed vanaf Mekka naar medina in 622, later gekozen als beginjaar van de islamitische jaartelling
Hira
Berggrot buiten Mekka waar Mohammed placht te mediteren
Hudaybiyya
plaatsje circa 15 km ten noordwesten van Mekka waar Mohammed in 628 een vrede voor tien jaar met de mekkanen sloot
Kafir
Ongelovige of ondankbare
khadija
Eerste vrouw van Mohammed, bij wie hij aanvankelijk in dienst was. Het huwelijk met khadija bleef monogaam. Khadija was de eerste bekeerling
Khandaq
De loopgraaf die de moslims in 627 groeven om medina tegen een mekaanse aanval te verdedigen
Koran
Het boek waarin volgens de islamitische leer het woord van god letterlijk is opgenomen, zoals geopenbaard aan Mohammed door de engel Gabriel
La Ilaha Illa Allah, Wa Muhaammad rasul allah
Islamitische geloofsbelijdenis: " Er is geen god dan god en mohammed is de gezant van God"
mala
Raadsorgaan waarin de leiders van de verschillende Mekkaanse clans zitting hadden. Besluiten konden alleen unaniem genomen worden
muhajirun
de Mekkaanse moslims die uit mekka geemigreerd waren naar medina
munafiqun
De medinensers die MOHAMMED FORMEEL STEUNDEN, MAAR IN HET GEHEIM TEGENWERKTEN
NAJRAN
voornamelijk door christenen bewoonde stad in het zuidwesten van het Arabische schiereiland
qibla
De islamitische gebedsrichting, die werd in medina veranderd van jeruzalem naar mekka
Quraysh
De stam waartoe de inwoners van Mekka behoorden
Qurayza, Qaynuqa, al-Nadir
De joodse stammen van Medina, die volgens de islamitische bronnen tussen 624 en 627 werden verbannen of in het geval van qurayza vermoord
Ramadan
Een van de Arabische maanden, wordt kort na de Hijra tot vastenmaand verklaard
sira
levensloop, biografie van mohammed
Abd Al-Malik
Omayyadische kalief die het bestuursapparaat arabiseerde en centraliseerde. gaf opdracht tit de bouw van de rotskoepel in jeruzalem
Amr ibn al-As
Arabische generaal die Palestina (637) en egypte (642) veroverde
Dhimma-verdrag
Overeenkomst tussen het islamitische gezag en gemeenschappen van niet-moslims, waarbij de laatste berscherming geboden werd en het recht om hun eigen godsdienst uit te oefenen, in ruil voor erkenning van het gezag van de islamitische staat en betaling van een speciale belasting
Heraclius
Byzantijns keizer ten tijde van het ontstaan van de islam en de eerste islamitische veroveringen van byzantijns grondgebied
kalief
Opvolger. In het bijzonder opvolger van Mohammed als hoogste islamitisch leider
Mawla
Nieuw, niet-arabische bekeerlingen tot de islam moesten zich als mawla bij een arabische stam aansluiten
Misr
Garizoensstad in de veroverde gebieden, die er in de vroeg-islamitische periode ervoor moesten zorgen dat de Arabisch-Islamitische strijders zich niet met de lokale bevolking zouden mengen
Qadisiyya
Plaats in de buurt van het huidige bagdad waar in 636 de moslims een groot perzisch leger versloegen. Dit luidde de verovering van Perzië in, die in 651 voltooid was
qays stammen
Stammen die hun genealogie terugvoeren naar Noord-arabie
Ridda Oorlogen
oorlogen gevoerd onder leiing van Abu Bakr kort na de dood van mohammed om de stammen van het arabische schiereiland weer onder islamitisch gezag te brengen
Yamani of Kalbi stammen
Arabische stammen die hun genealogie terugvoeren naar zuid-Arabie
Hasan Ibn Ali
eerste zoon van ali en fatima
husayn ibn ali
tweede zoon van ali en fatima, leider van een opstand tegen de Omayyaden. tragisch gesneuveld tijdens de slag bij Karbala, 680
Banu Umayya
De clan van Quraysh waartoe Mu'awiya behoorde. Van 661 tot 750 kwamen de kaliefen uit deze clan en daarom spreekt men van de dynastie der Omayyaden
bid'a
Ongeoorloofde vernieuwing in het geloof of de godsdienst. Ofwel praktijken of opvattingen die afwijken van de sunna
de Grote Fitna
De grote burgeroorlog: aanduiding voor de strijd tussen Ali en Mu'awiya, eindigde in 661 met overwinning van Mu'awiya, waarmee de omayyadendynastie begon
Mu'awiya ibn Abi Sufyan
Eerst gouverneur van Syrië, streed tegen Ali en won, stichte omayyadendynastie in 661
kharijieten
groep aanhangers van Ali die het oneens waren met het idee van arbitrage en daarom zijn kamp verlieten. Met betrekking tot het kalifaat vonden zij dat iedere vrome moslim, ongeacht zijn afkomst, kalief kon worden
siffin
Plaats in Noord-syrie aan de eufraat waar in 657 een slag geleverd werd tussen de troepen van Ali en die van Mu'awiya, de strijd werd beslecht door onderling overleg
Sunna
Gedrag van Mohammed dat als voorbeeld dient voor de gelovigen. Kennis van dit gedrag wordt betrokken uit overleveringen
Twaalvers of imamieten
De belangrijkste sjiitische richting die twaalf imams erkent en gelooft dat de laaste imam in 874 in verberging is gegaan, maar als verlosser terug zal komen
vijfers of zaydieten
sjiitische richting die gelooft dat de opvolging na de vierde imam zays ibn ali de rechtmatige opvolger was en niet Muhammed al-baqir
Zeveners of ismailieten
Sjiitische richting die meent dat de imams nakomelingen van isma'il moeten zijn
Abd al-Rahman
De enige Omayyade die aan het bloedbad van de Abbasiden ontsnapte en in spanje het Omayyadische emiraat van cordoba stichte
Abu Muslim
Leider van de Abbasidische revolutie in Khorasan
Abu al-'abbas
Eeste Abbasidische kalief
Barmakieden
perzische familie waarvan leden hoge functies bekleedden onder de eerste Abbasieden. De macht van de familie eindigt in 803, wanneer kalief Harun al-Rashid de barmakieden laat vermoorden of gevangen zet
Ctesiphon
De oude hoofdstad van het Perzische sassaniedenrijk, in de nabijheid waarvan in 762 de nieuwe islamitische hoofdstad Baghdad gesticht werd.
Diwan
een oorspronkelijk Perzisch woord, met onder meer de betekenis ministerie of departement
kuttab
Onder de Abbasieden waren dit de rijksambtenaren, die vaak van perzische afkomst waren
Mahdi
Figuur in de islamitische eschatologie. voor de jongste dag aanbreekt zendt god een man naar aarde die de wereld verovert en een aantal jaren als een ideale moslimse heerser regeert en voorspoed brengt. In de islamitische geschiedenis zijn er veel opstandelingenleiders geweest die zich voor mahdi uitgaven
shu'ubiyya
Cultureel nationalisme van de Perzische elite in het begin van de Abbasiedentijd. Wilde binnen de context van de islamitische beschaving erkenning van de waarde van de Perzische literatuurr en cultuur
Wazir
Vizier, eerste minister. Van oorsprong een perzische term die tijdens de Abbasidenperiode in het Arabische politiek vocabulaire wordt opgenomen