Filosofie begrippen ethiek & Oosterse filosofie
ethiek
de leer van goed en kwaad
moraal
verzameling van ideeën over goed en kwaad bij een bepaalde groep in een bepaald tijdperk, bestaat uit normen en waarden
dilemma
moeilijke keuze met twee opties (vaak allebei goed of allebei slecht)
waarden
iets goeds dat we willen nastreven / bereiken
normen
regels / gedragsregels die bedoeld zijn om een bepaalde waarde te bereiken (wetten / ongeschreven regels)
deugd (arètè)
een goede eigenschap
het goede leven
de goede manier om te leven
negatieve vrijheid
afwezigheid van belemmering om een keuze te maken
positieve vrijheid
mogelijkheden voor zelfontplooiing, ruime / kansen om jezelf te ontwikkelen
autonomie
handelingen kunnen autonoom zijn: zelfbepaald, volledig eigen keuze
heteronomie
handelingen kunnen heteronoom zijn: onder invloed van iets anders bepaald, niet volledig eigen keuze
descriptieve ethiek
feitelijke beschrijvingen geven van een heersende moraal, descriptief - >beschrijvend -> puur feitelijk
normatieve ethiek
het opstellen van algemene (niet toegepaste) prescriptieve ethische principes
toegepaste ethiek
oordelen vellen over specifieke situaties, prescriptief ->voorschrijvend -> oordelend
meta-ethiek
onderzoekt ethische basisprincipes, hun betekenis en geldigheid (bv. wat betekent goed?)
cynisme
wantrouwen in de maatschappij en de kunstmatige verzinselen (geld, status, moraal) van de mensheid
'een goed leven is een natuurlijk leven'
autarkeia
doel, zelfvoorzienendheid, vooral mentaal
ascese
jezelf terugtrekken uit de maatschappij en jezelf behoeften / verlangens ontzeggen (nodig voor autarkeia)
schaamteloosheid
schaamte is een product van de verzinselen van de maatschappij, dus onnatuurlijk
stoïcisme
het goede leven is een leven vol geestenrust
kosmisch determinisme
wat er buiten mij gebeurt in de kosmos, staat van tevoren al vast (lot / fatum) dat valt dus buiten mijn macht, daarom moet ik mijn oordelen daarover opschorten
ataraxia
geestenrust, complete rust
suspensie
het opschorten van oordelen over wat er buiten jou in de kosmos gebeurt
epicurisme
hedonisme volgens epicurus
hedonisme
een goed leven is een leven vol duurzaam genot (bv. vriendschap, studie)
doelloosheid
er is geen vaststaand doel in het leven, dus dat doel bepaal je zelf (en dan kies je duurzaam genot)
generalisatietest
wat als iedereen dit doet? (categorisch imperatief is een generalisatietest)
categorische imperatief
1. handel altijd zo, dat je kunt willen dat de maxime van je handeling tot universele morele wet wordt
2. behandel andere mensen altijd ook als doel, nooit louter als middel
maxime
persoonlijke leefregel (ik mag... / ik moet...)
plichtethiek (deontologie)
we moeten onszelf vanuit onze rede de plicht opleggen om ons volgens de CI te gedragen vanuit de Goede Wil (intuïtionisme)
intentionalisme
het goed of kwaad van een handeling wordt bepaald door de bedoeling / beweegredenen van degene die handelt
consequentialisme
het goed of kwaad van een handeling wordt bepaald door de gevolgen (consequenties)
utilisme
met elke handeling dien je altijd zo veel mogelijk geluk of genot voor zo veel mogelijk mensen te produceren (sociaal hedonisme)
hedonistische calculus
genotsberekening (hoort bij utilisme)
sociaal hedonisme
met elke handeling die je altijd zo veel mogelijk geluk of genot voor zo veel mogelijk mensen te produceren
capabilities approach
in plaats van bbp kijken naar vermogen in het leven van inwoners (naar school kunnen gaan, racisme, vrijheid)
kwetsbaarheid
goede kwetsbaarheid: relaties aangaan, om iemand geven
slechte kwetsbaarheid: bijv. onveilig op school, verhongeren
immunisering
strategie om om te gaan met kwetsbaarheid, proberen om jezelf onkwetsbaar te maken d.m.v controleren van je omgeving
erkenning
strategie om om te gaan met kwetsbaarheid, de kwetsbaarhied toelaten en de omstandigheden navigeren
orientalisme
interesse in de cultuur en denkwijzen uit het oosten (19e eeuw in Europa)
ex oriente lux
het licht komt uit het oosten
letterlijk: de zon
figuurlijk: wijsheid, waarheid, inzicht
eurocentrisme
westers denken en westerse cultuur staan centraal / zijn superieur
praxis
de levenspraktijk, oosterse filosofie is altijd ingebed in de praxis
atman
jouw kern / wezen, het fundament van jouw zijn (de atman is gelijk aan de brahman)
brahman
de ware zijnsgrond (fundament) van alles dat bestaat (de atman is gelijk aan de brahman)
brahmanen
de hoogste kaste, priesterkaste, hebben geen karma geproduceerd
tat tvam asi
dat ben jij, geeft inzicht in de atman is gelijk aan de brahman
samsara
alle mensen zitten vast in het rad van samsara, de reïncarnatiecyclus, gekenmerkt door lijden (duhkha)
karma
de sporen van slecht handelen, drijft het rad van samsara aan, het doel is om zo min mogelijk karma te produceren om zo het rad te stoppen en eruit te gaan
ascese
het minste karma produceer je door een ascetisch leven te leiden (heel simpel, als een soort monnik)
Boeddha
titel: ''de Verlichte''
non-theïsme
de kern (van de leefwijze / het geloof) is niet gebaseerd op het bestaan van goden
Vier Edele Waarheden
1. het leven bestaat uit lijden (duhkha)
2. het lijden wordt veroorzaakt en versterkt door begeerte (tanha)
3. stoppen met begeren stopt het lijden (nirodha) en dat leidt tot verlossing (nirvana)
4. om dat te kunnen doen moet je het edele Achtvoudige Pad / marga volgen (8 keer juist handelen)
duhkha
lijden
tanha
begeerte (veroorzaakt en versterkt het lijden)
nirodha
het lijden stoppen (door te stoppen met begeren)
marga / Achtvoudige Pad
8 keer juist handelen (om tot verlossing te komen, door te stoppen met begeren, wat het lijden stopt)
nirvana
verlossing (door te stoppen met begeren, dat het lijden stopt)
anatman
kritiek op het hindoeïsme, er bestaan geen atmannen, er is geen vaste kern van een persoon, wij staan niet los van de wereld)
Kleine Voertuig (hinayana)
''slechte'' boeddhisten, ze willen alleen nirvana voor zichzelf (hinayana-Boeddhisme)
Grote Voertuig (mahayana)
''goede'' boeddhisten, streven nirvana voor de hele wereld na (mahayana-Boeddhisme)
deconstructie
het kapot redeneren (afbreken) van opvattingen en argumentatie (vooral tegen ideeën over eeuwigheid en onveranderlijkheid)
sunyata
de leegte, daaruit volgt dat je niet in je eentje nirvana kunt bereiken (dat is waarom je mahayana-boeddhist moet zijn)
collectivisme
redeneren vanuit de groep / samenleving of de relatie, i.p.v vanuit het individu
Zhou-periode (ca. 1500 v. Chr.)
mythische tijd van vrede / welvaart, groei / kennis, stabiliteit
(dynastie, koningstijd)
sanjiao
de eenheid maar toch verschillend zijn van de drie tradities
drie tradities
confucionisme, daoïsme en (zen)Boeddhisme
confucianisme
hiërarchie (iedereen heeft een eigen plek in de maatschappij), je moet je aarzelend gedragen -> geen spijt
junzi
de edele (handelt aarzelend en kent zo geen zorgen of angst)
zelfcultivering
jezelf bewust vormgeven / kweken om edelheid te bereiken
Daoïsme
belangrijkste idee: alles wordt vanzelf 'geordend', je moet alles natuurlijk laten gebeuren
Daode jing
het schrift over Weg en Deugd
dao
weg
de
deugd: je hebt vitale essentie (levensenergie) op hoogtepunt en volmaakte innerlijke harmonie
yin
leeg, vrouwelijk, passief, donker, zacht
yang
gevuld, mannelijk, actief, licht, stevig
wuwei
niet-handelen
ziran
spontaniteit, het verandert en is onveranderlijk
Chan/Zen-boeddhisme
iedereen kan nirvana bereiken op een spontane en onmiddellijke manier, geen verering van heiligen of de Leer (zen=soeverein)
egoïsme
alleen welbegrepen eigenbelang, uiteindelijk zelf voordeel
altruïsme
anderen op de eerste plek, tegenovergestelde egoïsme
deugdethiek
het ontwikkelen van goede eigenschappen, nadenken over levenskunst
utilisme
zo veel mogelijk genot voor zo veel mogelijk mensen, rekenaar: hoeveel voordeel, geluk en nut
intuïtionisme
handelen volgens je innerlijke besef, iedereen heeft besef van goed en kwaad
universalisme
iedereen moet hetzelfde handelen, d.m.v rechten en plichten
relativisme
je handelt volgens je waarden en normen, voor iedereen anders
legalisme
handelen volgens de wet, in de wet staat wat goed en fout is
existentialisme
je bent vrij in alles wat je doet maar dus ook verantwoordelijk voor alles wat je doet
pragmatisme
handelen met een doel, altijd jezelf afvragen of het werkt en wat je handeling oplevert
nihilisme
de moraal is zinloos, ons instinct zal toch wel de doorslag geven