Ak 1 havo
analfabetisme
het niet kunnen lezen en schrijven
beroepsbevolking
deel van de bevolking dat tegen betaling een beroep uitoefent plus de werklozen. de beroepsbevolking wordt ingedeeld in de primaire, secundaire en tertiaire sector
vbruto binnenlands product (bbp)
de waarde van alle goederen en diensten die door binnen- én buitenlandse ondernememingen en personen in een land in een jaar worden geproduceerd gedeeld door het aantal inwoners
bruto nationaal product (bnp)
de waarde van alle goederen en diensten die door alle staatsburgers van een land in een jaar worden geproduceerd - ook die in het buitenland- gedeeld door het aantal inwoners
bruto regionaal product (brp)
het gemiddelde inkomen per hoofd binnen een regio
Human development index (HDI)
een methode om de mate van welzijn in een land te meten door te kijken naar de kooplracht, alfabetiseringsgraad en levensverwachting
koopkracht
de hoeveelheid goederen of diensten die je in een land voor een dollar kunt kopen
levensverwachting
het verwachte, gemiddeld aantal levensjaren vanaf geboorte
regionale ongelijkheid
verschillen in welvaart en welzijn tussen gebieden
VN-ontwikkelingsindex
een methode om de mate van welzijn in een land te meten door e kijken naar de koopkracht, analfabetiseringsgraad en levensverwachting
welzijn
de levensomstandigheden in een land of gebied gwemeten naar koopkracht, mate van analfabetisme en levensverwachting
arbeidmigrand
migrant die verhuist naar een ander gebied of plaats om daar te gaan werken
bevolkingsdichtheid
gemiddeld aantal inwoners per vierkante kilometer
bevolkingsspreiding
de manier waarop de bevolking over een gebied is verdeeld
pullfactor
reden om in een gebied te vestigen
pushfactor
reden om uit een gebied te vertrekken
cultuurelement
een kenmrek waaraan je een cultuur kunt herkennen, bijvoorbeeld taal, goedsdienst en gewoonten
cultuurgebied
gebied waarin culturen voorkomen die sterk op elkaar lijken
diffusie
de verspreiding van een ruimtelijk verschijnsel -bijvoorbeeld een cultuurelement- vanuit een kerngebied
kolonialisme
het bezitten en uitbuiten van (overzeese) gebieden door de overheerser
centrum landen
rijke landen
periferie landen
arme landen
semi periferie landen
zitten tussen rijk en arm in
centrum-periferiemodel
model dat ongelijke relatie laat zien tussen het centrum en de periferie: dit is zowel binnen een land als tussen landen zichtbaar
de-industrialisatie
proces waarbij de industriële activiteiten in een gebied voor een belangrijk deel verdwijnen
dekolonisatie
proces waarbij kolonien zelfstandig worden
exploitatiekolonie
een kolonie die vooral gebruikt wordt voor het winnen van grondstoffen: de kolonie wordt door het moederland aan de ene kant gebruikt om grondstoffen te leveren en dient aan de andere kant als afzetmarkt voor industriële eindproducten: de kolonisten zijn hier vaak tijdelijk
industrialisatie
proces waarbij de industriële sector een steeds belangrijkere plaats in de samenleving inneemt
internationale arbeidsverdeling
de verdeling van de beroepsbevolking in de verschillende delen van de wereld
vestigingskolonie
een gebied waar kolonisten zich blijvend vestigen: zij richten de samenleving in naar het voorbeeld van hun moederland
wereldsysteem
de indelingvan de wereld naar welvaart in centrum, semiperiferie en periferie
bevolkingsgroei
toename van de bevolking in een bepaalde periode
demografisch transitiemodel
een model dat de gefaseerde overgang laat zien van een hoog geboorte- en sterftecijfer naar een laag geboorte- en sterftecijfer
grijze druk
de verhouding tussen het aantal personen van 65jaar en ouder en het aantal personen tussen 20 en 65 jaar
groene druk
de verhouding tussen het aantal personen onder de 20 en het aantal personen tussen 20 tot 65jaar
leeftijdsopbouw
de verdeling van de bevolking over de verschillende leeftijdsklassen of cohorten, weergeven in een leeftijdsdiagram
verstedelijking
groei de stedelijke bevolking ten opzichte van de plattelandsbevolking
verstedelijkingsgraad
het aandeel van de bevolking dat in steden woont
verstedelijkingstempo
de snelheid waarmee de verstedelijkingsgraad in een land stijgt
wereldstad
stad zoals New York of London, die op wereldniveau een belangrijk knooppunt en economische, culturele en politieke netwerken vormt
grensregio
grensgebied dat vaak een eigen cultuur en identiteit ontwikkeld
identiteit
eigenschappen die typerend zijn voor een persoon, groep of gebied
dubbel stad
situatie waarbij twee dicht bij elkaar gelegen steden, soms gescheiden door een internationale grens, op een aantal terreinen een eenheid vormen
etnische spanning
spanning tussen bevolkingsgroepen met een andere etniciteit
kettingmigratie
migratie die het gevolg is van eerdere migratie, bijvoorbeeld als na de eerste migranten later ook familieleden overkomen
volgmigratie
migratie die hte gevolg is van eerdere migratie bijvoorbeeld als na de eerste migranten later ook familieleden overkomen
containerisatie
ontwikkeling waarbij goederen op grote schaal in containers met een standaard afmeting worden vervoerd
dimensie
invalshoek vanwaaruit je naar een (geografische) situatie of ontwikkeling kijkt, bijvoorbeeld economisch, geografisch, politiek, demografisch of sociaal- cultureel
globalisering
proces waarbij de verwevenheid tussen gebieden en samenleving op aarde toeneemt; economische globalisering of internationalisering en sociaal-culturele globalisering zijn hier twee belangrijke aspecten van
informatie- en communicatietechnologie (ICT)
alle technieken die het mogelijk maken informatie van het ene punt naar het andere punt te verspreiden
multinationale onderneming (mno)
groot bedrijf met vestigingen in meerdere landen
tijd-ruimtecompressie
proces waarbij de relatieve afstand tussen plaatsen door de moderne transport- en informatietechnologie afneemt
transporttechnologie
technische voorzieningen die samenhangen met vervoeren van goederen en mensen
handelsbelemmeringen
door de overheid opgelegde maatregelen die handel tussen landen moeilijker maakt
offshoring
het verplaatsen van werkzaamheden van een bedrijf naar een ander land
productieketen
de route die een product aflegt van idee of grondstof tot dienst of eindproduct
vrijemarkteconomie
economisch systeem waarbij bedrijven bepalen war waar geproduceerd wordt; de prijs komt tot stand door vraag en aabod en de rol van de overeid is gering (gering=klein)
vrijhandel
handel waarbij zo weinig mogelijk handelsbelemmeringen, zoals invoerrechten en importquota, bestaan
wereldhandelsorganisatie (WTO)
overlegorgaan waarin ruim 160 landen handelsverdragen sluiten, met als doel liberalisering van de wereldhandel (WTO= World Trade Organisation)
afwenting in ruimte en tijd
wanneer de negatieve gevolgen van vooruitgang in het ene gebied wordt af- en doorgeschoven naar andere gebieden en naar toekomstige generaties
global shift
een (mogelijke) verschuiving van het economische en politieke zwaartepunt in de wereld, bijvoorbeeld van de landen rond de atlantische oceaan naar gebieden rond de grote oceaan
mondiaal netwerk
wereldwijde verbinding tussen gebieden en landen op economisch, politiek en sociaal-cultureel terrein
nieuwe internationale arbeidsverdeling
de manier waarop tegenwoordig de agrarische, industriële en dienstverlenende activiteiten in het wereldsysteem verdeeld zijn
reshoring
het terughalen van bedrijfsactiviteiten uit het buitenland
ruilvoet
de verhouding tussen de prijzen van export en de import; als de exportgoederen hoogwaardiger worden, stijgt de prijs en verbetert de ruilvoet
lingua franca
de voertaal in een gebied waar meerdere talen gesproken worden; op wereldschaal is dat het Engels
arbeidsmigratie
verhuizen naar een ander gebied of plaats om daar te gaan werken
migratienetwerk
netwerk van familie en kennisen waar migranten gebruik van maken in het kader van ketting- of volgmigratie
selectieve migratie
migratie van een groep mensen die zich kenmerkt op basis van bijvoorbeed geslacht, leeftijd, opleidingsniveau
transnationaal netwerk
netwerk tussen twee landen op economisch, politiek en sociaal-cultureel gebied
amerikanisering
de wereldwijde versreiding van de amerikaanse (westerse) cultuur
culturele identiteit
kenmerken die typerend zijn voor een persoon, groep of gebied (streektaal, cultuur, landschap)
geografische ligging
positie van een gebied of land ten opzichte van andere gebieden of landen
wereldstad
een grote stad die voor (een deel van) de wereld belangrijk is als economisch, politiek en cultureel centrum
concurrentie
de strijd tussen bedrijven onderling om een sterke positie op een markt te krijgen
exportsubsidie
een toeslag om producten op de wereldmarkt goedkoper te kunnen exporteren
gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB)
beleid om voldoende en goed voedsel tegen redelijke prijzen voor boer en consument te produceren
inkomensubsidie
een toeslag per hectare voor boeren die duurzaam en verantwoord werken
productiekosten
de kosten voor grond, arbeid en kapitaal
productiesubsidie
een toeslag op de marktprijs voor bepaalde producten als vlees, tarwe, wijn en melk met als doel de productie ervan te vergroten
protectie
importheffingen
schaalvergroting
proces waarbij er steeds minder, maar wel grotere bedrijven zijn
vrijhandel
handel waarbij zo min mogelijk handelsbelemmeringen, zoals invoerrechten, bestaan
zelfvoorzieningsgraad
de veerhouding tussen productie en consumptie (een zelfvoorzieningsgraad van 200% betekent dat er twee keer zoveel geproduceerd wordt dan geconsumeerd)
agri-business
grootwinkelbedrijven of supermarkten die wereldwijd zo goedkoop mogelijk inkopen en de gehele agrarische productieketen, inculsief transport, handel en verkoop beheersen
grondgebonden landbouw
landbouw waarbij koeien in de wei grazen en het veevoer op het bedrijf zelf geproduceerd wordt
productiviteit
de opbrengst per dier of hectare
structuur
gemiddelde grootte van een boerenbedrijf
bedrijfsbeëindiging
boeren stoppen met hun bedrijf
biologische landbouw
landbouw die zonder chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest werkt, diervriendelijker en arbeidsintensiever is
diversificatie
manier waarbij de boer naast de landbouw ook geld aan toerisme, recreatie en zorg, of natuur verdient (de boer heeft nevenactiviteiten)
intensivering
manier waarbij de boer probeert een groter opbrengst per hectare, per dier en per arbeider te behalen- vaak met schaalvergroting als gevolg
landschappelijke kwaliteit
de aantrekkelijkheid van het landschap
specialisatie
werkwijze waarbij de boer zich richt op enkele productien, veelal kennisintensieve teelten zoals in de tuinbouw, of op biologische productie
verduurzaming
proces van meer milieu- en diervriendelijke productie, waarbij aan bepaalde kwaliteiteneisen voldaan wordt