Filosofie begrippen module 3
ontologie
vragen over de werkelijkheid
metafysica
onderzoekt de basis principes van de werkelijkheid
zijn
bestaan in de werkelijkheid
schijn
niet bestaan, geen werkelijkheid (matrix)
bestaan
zijn
algemene ontologie
vragen over de werkelijkheid als geheel
toegepaste ontologie
vragen over de werkelijkheid op specifieke dingen (bestaan kleuren, God etc.)
mythos
1. oudste: helden epen
2. verklarende mythen
3. logos: verklaringen zonder goden / helden, theorieën
logos
verklaringen zonder goden of helden, geen mythen / verhalen maar theorieën, start filosofie
archè
1. begin (bijvoorbeeld de oerknal)
2a. materieel beginsel (oerstoffen)
2b. inmaterieel beginsel, principe dat het verloop van de werkelijkheid bepaalt
Phusis
natuur -> kosmos, het universum
de grotmythe
mensen zitten gevangen en kijken naar schaduwen denkend dat het echt is. Je kunt transcenderen naar de Ideeënwereld (echte realiteit) maar daarvoor heb je kennis nodig
ideeënleer
de theorie dat alle objecten in deze werkelijkheid een schaduw / afspiegeling zijn van ideeën (oervormen) in de echte werkelijkheid
transcendentie
na je dood overstijgen naar de Ideeënwereld
anamnese
na een tijdje in de Ideeënwereld word je opnieuw geboren (gevangengenomen) dan vergeet je alles (amnèse) je doel in het leven is de kennis te 'onvergeten' = denken (anamnesis)
dualisme
antropologisch: mensen bestaan uit twee soorten 'spul' namelijk lichaam en ziel
ontologisch: er zijn twee werkelijkheden namelijk deze en de Ideeënwereld of de hemel / hel
epistemologisch: de mens heeft twee bronnen van kennis namelijk de rede en de zintuigen
monisme
antropologisch: de mens bestaat alleen uit het lichaam
ontologisch: er is maar een werkelijkheid namelijk deze
epistemologisch: er is maar een bron van kennis: rede (denkvermogen) -> rationalisme of alleen zintuigen -> empirisme
immanent
volledig binnen deze werkelijkheid, afwijzen van de Ideeënwereld (Aristoteles is ontologisch en epistemologisch monist)
transcendent
gaat boven deze werkelijkheid uit (Plato)
hylemorfisme
alles bestaat uit losse stof begrensd door vorm (causa materialis + causa formalis)
causa materialis
stofoorzaak. Waarvan het gemaakt is ( 5-elementenleer)
causa formalis
vormoorzaak. Door welke vorm het begrensd is
causa efficiens
werkoorzaak. Wat heeft het tot stand gebracht / laten gebeuren / gemaakt?
causa finalis
doeloorzaak. Welk doel heeft het ding?
ousia
het zijnde. Wat je over de elementen kan zeggen
primaire ousia
substanties
secundaire ousia
eigenschappen
substantie
het element waar het van gemaakt is
categorieën
soorten predicaten worden ingedeeld in de 10 categorieën. je kunt alle uitspraken indelen in de categorieën
substantiële predicaten
uitspraken over de substantie waar iets van gemaakt is (stofoorzaak)
accidentele predicaten
uitspraken die gaan over de vorm / eigenschappen (causa formalis) van die substantie
teleologie
alles heeft een doel
onbewogen beweger
oplossing voor de oneindige regressie. Een wezen dat de eerste oorzaak kan produceren zonder zelf veroorzaakt te worden (God)
subject
het 'ik'
subjectfilosofie
vanuit het ik gefilosofeerd
methodische twijfel
stelselmatig aan alles twijfelen met als doel zekere kennis -> als je aan alles twijfelt blijven de feiten over (zekere kennis)
bedriegerargument
stel dat er een machtige en kwaadaardige bedrieger (soort duivel) is die mij verkeerde informatie vertelt (kan ik niet uitsluiten)
res extensa
het uitgebreide ding, het neemt ruimte in en is tastbaar. Ik weet dat ik een lichaam heb
res cogitans
denkend ding -> ziel
cogito ergo sum
ik denk, dus ik ben (wederopbouwniveau)
Descartes' godsbewijs
a. ik heb een idee van perfectie in mijn ziel
b. perfectie kan niet van mijzelf komen, en ook niet van de bedrieger, want wij zijn imperfect
c. bestaan is perfecter dan niet bestaan
d. er moet dus wel iets perfects bestaan dat oneindig groot is
e. en dat noem ik God
interactieprobleem
hoe kan een onstoffelijke ziel een stoffelijk lichaam besturen? Hoe kunnen lichamelijke problemen invloed hebben op de ziel? Waar zit de ziel dan?
Conclusie Spinoza: antropologisch dualisme is onmogelijk
substantie (Spinoza)
God is de substantie want de wereld is gemaakt van de Geest van God. Dus alles hangt met elkaar samen
monisme (Spinoza)
alles bestaat uit ziel
determinisme
de toekomst ligt al vast want God zou alle oorzaken en gevolgen al kunnen overzien
transcendentale subject
de dingen aan mij die mogelijkheidsvoorwaarden zijn voor ervaren
transcendentale voorwaarden
voorwaarden waaronder iets pas mogelijk wordt
vormen van de aanschouwing
structureren de waarneming. Mogelijkheidsvoorwaarde zintuigen
categorieën van het verstand
mogelijkheidsvoorwaarde verstand
causaliteit
oorzaak / gevolg
substantie
dat dingen / de wereld van 'spul' gemaakt zijn
subject
ik als persoon
Copernicaanse wending
iets verandert van passief naar actief. Wereldveranderende verandering
Ding an sich
Ding op zichzelf. Het ding dat ervaren wordt (onbekend)
Welt an sich
Alle Dinge an sich samen. De wereld op zichzelf
historische werkelijkheid (kritiek Hegel)
Bij het bepalen van mogelijkheidsvoorwaarden (transcendentaal subject) is Kant iets vergeten: de invloed van de geschiedenis op onze waarneming en verstand
talige wending
taal komt als onderwerp van onderzoek centraal te staan in de filosofie
Wittgenstein I
zie afbeeldingstheorie
Wittgenstein II
Betekenis komt voort uit het taalspel van de gebruiker, dat is ingebed in de levensvorm van die gebruiker
afbeeldingstheorie
een woord of zin heeft betekenis indien deze een correcte afbeelding vormt van de werkelijkheid
taalspel
de manier waarop je met taal omgaat zoals bepaald door je levensvorm
levensvorm
het geheel aan ervaringen, kennis, overtuigingen etc.
zijnswijze
manieren om te zijn (bestaan, zijnden)
dasein
een zijnde dat voortdurend verbindingen legt tussen andere zijnden, zowel onderling als met zichzelf
in-de-wereld-zijn
zie Dasein
voorhanden-zijn
geanalyseerd worden op zichzelf zonder de originele context
terhanden-zijn
gebruikt worden in de originele context