Filosofie begrippen module 2
sociale filosofie
filosofie over samenlevingen (gezin/land)
politieke filosofie
filosofie over organisatiestructuur/bestuur van die samenleving
praktijken
een complexe coöperatieve activiteit met standaarden van excellentie
instituties
instellingen, faciliteren een praktijk (gericht op geld en status)
utopie
ideaal beeld van een samenleving waarin iedereen gelukkig is
dystopie
schrikbeeld van een hele slechte/problematische samenleving. Bedoeld als waarschuwing voor onze samenleving
negatieve vrijheid
afwezigheid van belemmering (zoals wet) om keuzes te maken (liberalisme)
positieve vrijheid
mogelijkheid/ruimte voor zelfontwikkeling
autarkie
zelfvoorzienendheid
aristocratie
beperkte democratie waarbij alleen elite mannen mogen stemmen
democratie
het volk heeft de uiteindelijke macht/regeert
indirect: via volksvertegenwoordigers
direct: via referenda
dictatuur
alleenheerschappij
monarchie
staatshoofd vanuit koningshuis (erfelijk)
oligarchie
een klein groepje heeft de macht
republiek
president is gekozen staatshoofd
tirannie
onderdrukkende alleenheerschappij
theocratie
geestelijkheid heeft de macht
natuurlijke rechtvaardigheid
iedereen kent zijn plek en handelt daarnaar, het individu is ondergeschikt aan de staat
filosoof-koning
de meest wijze wijze die alleen regeert
werkers, wachters, wijzen
rangen van de maatschappij, aangeboren
boeren, vaklieden, kooplieden: matigheid
soldaten, politie, bewakers: moed
filosofen, wetenschappers (politici, rechters): wijsheid
+rechtvaardigheid
decadentie
moreel verval. Als leiders ondeugdelijk zijn en/of er geen natuurlijke rechtvaardigheid is
machiavellisme
de heerser moet sterk zijn en alles doen om aan de macht te blijven (om zo oorlog te voorkomen)
opportunisme
van alle kansen maximaal profiteren
contractfilosoof
filosoof die uitgaat van een staat gebaseerd op sociaal contract (overeenkomst van iedereen met iedereen)
Leviathan/de soeverein
alleenheerser, sterfelijke God, zo eng dat niemand tegen durft te spreken
natuurtoestand (Hobbes)
toestand buiten de geordende samenleving (staat). Oorlog allen tegen allen (ieder voor zich)
natuurrecht (Hobbes)
vrijheid om eigen macht te gebruiken om in leven te blijven
natuurwet (Hobbes)
1. Je moet je leven leiden op een manier waardoor je zelf in leven blijft
2. fundamentele natuurwet door vrede, je moet voor vrede sommige van je vrije rechten afstaan
sociaal contract (Locke)
er moet een staat worden opgericht om bezit te beschermen
natuurtoestand (Locke)
de vrije mens leeft in de natuur en neemt uit die natuur wat hij nodig heeft (er ontstaat tekort en uiteindelijk toch strijd)
natuurrecht (Locke)
rechten die je van nature hebt, gelden voor alle mensen
1. recht op leven -> gezondheid
2. recht op bezit
3. recht op vrijheid
het doel van de staat is om deze rechten te beschermen voor alle burgers
volkssoevereiniteit
het volk is uiteindelijk de heerser/heeft uiteindelijk de macht
liberalisme (Locke)
de overheid moet de burgers zo veel mogelijk vrijheid geven (met rust laten), vrijheid als natuurrecht
natuurstaat
toestand zonder staat, volledige vrijheid en zelfbepaling, best mogelijke toestand
vervreemding (Rousseau)
een vreemdeling voor jezelf worden / jezelf uit het oog raken
de algemene wil
alle besluiten zijn gebaseerd op de wil van iedereen, het echte sociaal contract, volledige directe democratie.
Hiermee kunnen we in de buurt komen van de natuurstaat
revoluties
gereedschapsgebruik en landbouw. Hierdoor is de natuurstaat veranderd in een moderne natiestaat
perfectibilité
(vervol)maakbaarheid
amour-propre
onnatuurlijke en slechte vorm van zelfliefde
ijdelheid -> bezit, status,geld
amour-de-soi
natuurlijke zelfliefde
willen overleven, vrij willen zijn en jezelf willen zijn
pseudo-contract
wat de staat is, een nepcontract (stiekem is het contract alleen van de bezitters)
schadebeginsel
de overheid mag alleen ingrijpen in het leven van burgers als deze met hun daden anderen of de maatschappij of de staat schade toebrengen
liberalisme (Mill)
vrijheid centraal, inperking van de macht van de overheid
vrijheid van meningsuiting
alles mogen zeggen. Essentieel voor een politieke maatschappij, nders veranderen levende overtuigingen in dode dogma's
libertarisme
niets mag de keuzevrijheid van burgers in de weg staan (heftigere vorm van liberalisme)
nachtwakersstaat
overheid die alleen bestaat uit politie, leger en rechtssysteem
verzorgingsstaat
staat betaald sociale regelingen, gezondheidszorg en onderwijs
dialectiek
model voor het verloop van de geschiedenis via elkaar opheffende tegenstellingen
aufhebung
opheffing, er ontstaat een nieuwe tegenstelling, de oude verdwijnt
historisch idealisme (Hegel)
these, antithese en synthese zijn denkbeelden
historisch materialisme (Marx)
de verloop van de geschiedenis wordt gestuurd door materiële omstandigheden
onderbouw
materiële basis van de maatschappij
bovenbouw
ideologische bovenlaag (religie, filosofie, politiek, media), wordt bepaald door de onderbouw
kapitalistische economie
kapitalisme: mensen kunnen zelf kapitaal bezitten, zijn kapitalisten
meerwaarde
wat het product meer waard is dan grondstoffen, arbeidskosten en vaste kosten (nettowinst)
accumulatie
de opeenhoping van bezit bij een (kleine) meerderheid, stijgt altijd als mensen kapitaal bezitten
vervreemding (Marx)
niet meer mens kunnen zijn (geen gezinsleven, hobby's of vrije tijd)
verelendung
de proletariër krijgt het in een kapitalistische maatschappij steeds slechter: steeds harder werken voor steeds minder geld
het subject als product
geen kern, vast karakter
epistèmè
het heersende mensbeeld in een bepaald tijdperk
discipline
disciplinering: heeft als doel normalisering, maar de norm is altijd verzonnen of willekeurig
machtspraktijken
uitoefeningen van macht door instituties, vaak onder de oppervlakte (onderwijs, zorg etc.)
structuralisme
wij worden volledig gevormd door sociale structuren
sociale conditionering
goed gedrag belonen en slecht gedrag afstraffen onderling tussen gelijken
sociale controle
elkaar in de gaten houden en controleren op wangedrag
vita activa
arbeiden, werken, handelen
vita contemplativa
het beschouwende leven (nadenken, filosoferen. (Denk aan Marx' bovenbouw)
arbeiden
zorgen voor overleving, salaris verdienen en uitgeven
werken
produceren van duurzame goederen (vakmanschap, hobby, kunst)
handelen
jezelf uiten in de polis (stad/gemeenschap), deelnemen aan debat, discussie en politieke besluiten
banaliteit van het kwaad
het kwaad is niet groots en duivels, maar juist alledaags (Eichmann WOII)
consensus
dat iedereen het met elkaar eens is/de beslissing steunt
intersubjectiviteit
als de beslissing gericht is op consensus is deze intersubjectief: tussen personen tot stand gekomen (vanuit overleg) en dus door die personen gesteund
machtsvrij diskurs/discours
manier van spreken / overleggen zonder machtsuitingen
communicatief handelen
gebaseerd op overleg samen en zonder machtsuitoefening
strategisch handelen
je eigen doelen behalen en de 'vijand' overwinnen -> individualistisch en met veel machtsgebruik
leefwereld
onze persoonlijke levenssfeer met vrienden en familie (er wordt communicatief gehandeld)
systeem
grote bedrijven, huidige politiek (er wordt strategisch gehandeld)
originele positie
denkbeeldig moment waarop je de staat opricht en inricht (wetten, regels, bezitsverdeling) -> gedachtenexperiment
sluier van onwetendheid
waarbij je niet weet wat jouw positie in de maatschappij is (gedachtenexperiment)
verdelende rechtvaardigheid
(principes 2a en 2b) rechtvaardige verdeling van middelen en macht. De principes garanderen een min of meer rechtvaardige verdeling
procedurele rechtvaardigheid
de rechtvaardige uitkomst wordt gegarandeerd door de rechtvaardige procedure