havo maatschappijleer se1
rechts-normen
gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgelegd
publiekrecht
regelt de relatie tussen de brugers en de overheid
strafrecht
bepaalt welk gedrag strafbaar is
privaatrecht (burgelijk recht)
regelt hoe burgers onderling met elkaar omgaan
rechtspersonen
Partijen in het burgerlijk recht, zoals burgers, verenigingen, bedrijven
rechtvaardigheid
de opvattingen die wij als burgers hebben over goed en kwaat
rechtsstaat
een rechtssysteem waarin burgers door grondrechten worden beschermt tegen machtmisbruik en willekeur
rechtshandhaving
de staat ervoor moer zorgen dat we ons aan de wet houden
geweldsmonopolie
de overheid heeft meer macht dan wij en mag zij ook als enige geweld gebruiken
rechtsbescherming
wetten beschermen ons tegen machtmisbruik van de overheid.
autoritaire staat (dictaturen)
een machthebber/kleine groep bepaalt in feite wat de regels zijn. ze hebben hierdoor de macht om politieke tegenstanders zonder vorm van proces uit te schakelen
welke drie voorwaarden voldoet de rechtsstaat?
de grondrechten zijn vastgelegd in de grondwet, er is een verdeling van de macht, er geldt het legaliteitsbeginsel
grondwet
daarin staat wat de grondrechten van de inwoners zijn en hoe de staat is ingericht
grondrechten
basisrechten die je nodig hebt om een menswaardig leven te leiden
mensenrechten
oftewel grondrechten
klassieke grondrechten
rechten die de overheid moet garanderen en die je bij de rechter kunt afdwingen.
(vrijheid van godsdienst, recht op onaantastbaarheid van het lichaam en recht op gelijke behandeling)
sociale grondrechten
rechten zoals werk, gezondheidszorg en woonruimte die de overheid niet altijd kan garanderen maar wel zijn best ervoor moet doen. je kunt als werkelozen niet naar de rechter stappen en een baan eisen
trias politica
verdeling van de macht in 3 groepen
wetgevende macht
maakt de wetten waaraan burgers en overheid zich moeten houden. dit is de taak van het parlement en de regering samen
uitvoerende macht
zorgt voor de uitvoering van goedgekeurde wetten. de regering is hiervoor verantwoordelijk. geeft leiding aan ambtenaren
rechterlijke macht
doet uitspraken in conflicten en beoordeelt of iemand de wet heeft overtreden. ze mogen ook straffen opleggen
checks and balances
Een systeem van wederzijdse controle en evenwicht tussen de drie staatsmachten.
legaliteitsbeginsel
de overheid mag alleen de vrijheid van burgers beperken als die beperkingen in wetten zijn vastgelegd
rechtszekerheid
iedereen kan precies nagaan wat de overheid wel en niet mag doen
misdrijven
ernsitge strafbare feiten (zoals diefstal, mishandeling en moord) max levenslang vastzitten
wraking
Bij een rechtszaak vragen om vervanging van de rechter omdat je twijfelt aan diens onpartijdigheid.
overtredingen
minder ernstige strafbarefeiten (fietsen zonder licht, wildplassen of vandalisme) max 1 jaar vastzitten
criminaliteit
alle misdrijven die in de wet staan
misdrijven opsporen volgorde
1. de politie verzameld informatie: houdt de verdachte aan en legt alle gegevens in een proces-verbaal.
2. officier van justitie besluit wat die gaat doen: seponeren, doet de zaak zelf af of stapt naar de rechter
fouilleren
het zoeken in, op of onder de kleding van een persoon of de controle van de bagage van die persoon.
dwangmiddelen
Middelen die bij een strafrechtelijk onderzoek kunnen worden gebruikt tegen de wil van de verdachte.
verdachte
een redelijke vermoede van schuld
staande houden
de verdachte moet zijn identiteitsbewijs laten zien
aanhouding (arrestatie)
de verdachte moet mee naar het politiebureau voor verhoor
preventief fouilleren
fouilleren zonder dat er sprake is van verdenking dat mag alleen in veiligheidsgebieden, sportstadions en op luchthavens
infiltratie
Het binnendringen van misdaadorganisaties voor het verkrijgen van gegevens.
seponeren
afzien van verdere rechtsvervolging. gebeurt als er onvoldoende bewijs is als het gaat om een licht strafbaar feit
transactie
de verdachte betaald zelf een geldbedrag of krijgt een taakstraf en hoeft dan niet meer voor de rechter te verschijnen
strafbeschikking
de officier van justitie legt zelf een straf op. (lijkt op transactie maar hier staat je schuld vast)
vervolgen
de officier van justitie stuurt het dossier naar de rechter en begint een rechtszaak.
onschuldvermoeden
je bent onschuldig totdat de rechter heeft vastgesteld dat het tegendeel bewezen is
Wetboek van Strafrecht
Hierin staan de meeste overtredingen en misdrijven
Politie
Overheidsdienst die de openbare orde en veiligheid handhaaft en informatie over strafbare feiten verzamelt
Rechter
Een persoon die rechtspreekt en onderdeel is van de rechterlijke macht
Meervoudige kamer
Rechterlijk college bestaande uit drie rechters dat ernstige misdrijven behandelt.
Zitting
Moment waarop rechters de zaak behandelen.
Advocaat
Iemand die de verdachte bijstaat en verdedigt in een rechtszaak.
Gerechtshof
Als de veroordeelde of de officier van justitie het niet eens is met het vonnis, wordt de rechtszaak hier in hoger beroep opnieuw gedaan.
Hoge Raad
Hier worden de zaken in cassatie behandeld, dit is de hoogste rechter van Nederland.
Wraak en vergelding
Het leed dat iemand een ander heeft toegebracht moet (via de rechter) bestraft worden
Afschrikking
Het vooruitzicht van straf moet mensen ervan weerhouden een misdaad te plegen
Voorkomen van eigenrichting
Het is de taak van de overheid om te straffen en niet die van burgers.
Resocialisatie
Met een straf of maatregel probeert de overheid het gedrag van een dader te verbeteren, zodat hij zich aanpast aan de normen van de samenleving.
Beveiliging van de samenleving
De dader in de gevangenis opsluiten waardoor hij geen nieuwe misdrijven kan plegen.
Vrijheidsstraf Straf
die de vrijheid van een persoon beperkt, bijvoorbeeld een
gevangenisstraf.
Taakstraf
Opgelegde werkstraf of gedragstraining (alleen bij jongeren).
Geldboete
Als straf moet een persoon een geldbedrag aan de staat betalen
Vervangende hechtenis
Bij het niet betalen van een geldboete krijgt een persoon gevangenisstraf.
Bijkomende straf
Een straf naast de hoofdstraf die vaak te maken heeft met het gepleegde delict
Voorwaardelijk
De dader krijgt een deel van de straf niet als hij zich tijdens zijn proeftijd aan bepaalde voorwaarden houdt
Strafrechtelijke maatregel
Een maatregel bedoeld om de schade van een misdrijf te herstellen
Terbeschikkingstelling (tbs)
Een maatregel die opgelegd wordt wanneer iemand een strafbaar feit heeft gepleegd, maar niet (geheel) verantwoordelijk gehouden kan worden omdat hij psychisch in de war was
Jeugdstrafrecht
Het strafrecht voor jongeren van twaalf tot en met zeventien jaar.
Adolescentenstrafrecht
Bij jongeren tussen de 16 en 23 jaar kiest de rechter of de verdachte wordt veroordeeld volgens het jeugdstrafrecht of volwassenenstrafrecht.
Mediation Conflictoplossing
met behulp van een onafhankelijke bemiddelaar
Burgerlijke rechtszaak
Rechtszaak tussen burgers onderling.
Geschil
Een conflict tussen partijen.
Eiser
Degene die de zaak aan de rechter voorlegt
Gedaagde
De persoon van wie iets wordt geëist en die daarom voor de rechter wordt
gedaagd.
Dagvaarding
Schriftelijke mededeling aan een persoon dat hij voor de rechter moet
verschijnen.
Verweer
Reactie van de gedaagde op de eis.
Vonnis
Bindende uitspraak van de rechter in een rechtszaak
Dwangsom
Het bedrag dat de verliezende partij moet betalen als de uitspraak van de rechter niet nageleefd wordt
Immateriële schade
Lichamelijke en emotionele schade, zoals pijn en verdriet
Vermogensschade
Financiële schade zoals schade aan spullen, geleden verlies en
misgelopen winst.
Kort geding
Een versnelde en vereenvoudigde procedure voor spoedeisende zaken.
Bodemprocedure
Het burgerlijke proces waarbij een rechter een definitieve uitspraak doet na een kort geding.
Uitlokking
Opsporingsmethode waarbij de politie een persoon verleidt tot strafbaar gedrag waarvan niet vaststaat dat hij dat anders ook gedaan had.
Lokmiddel
Door de politie ingezette objecten of personen om wetsovertreders mee te lokken.
Grooming
Digitaal kinderen lokken
Jury
Groep burgers die namens de samenleving bepaalt of een verdachte schuldig is of niet.
Doodstraf
Ter dood brengen van een veroordeelde, nadat de rechter deze straf heeft uitgesproken
Levenslange gevangenisstraf
Zwaarste sanctie in Nederland, waarbij de gevangene na 25 jaar
gevangenisstraf een verzoek kan indien voor vervroegde vrijlating.
Vrijheid van meningsuiting
Grondrecht dat iedereen het recht geeft om te zeggen wat hij vindt
behoudens ieders verantwoordelijk volgens de wet.
Vrijheid van geloof
Grondrecht dat iedereen het recht geeft om te geloven wat hij wil en zijn
geloof te verspreiden.
Vrijheid van onderwijs
Grondrecht dat iedereen het recht geeft om een school op te richten en het
onderwijs naar eigen overtuiging vorm te geven.