ak se2
atmosferische circulatie
algemeen systeem van luchtstromen op aarde en de daarbij bijhorende lage- en hogedrukgebieden
corioliseffect
het effect dat luchtstromen een zijdelingse afwijking krijgen door de draaiing van de aarde: op het noordelijk halfrond is deze afwijking naar rechts en op het zuidelijk halfrond is deze afwijking naar links. (wet van buys ballot)
hogedrukgebied
een gebied met een hoge luchtdruk dat ontstaat doordat lucht daalt
intertropische convergentiezone (ITCZ)
stabiel lagedrukgebied rond de evenaar waar het warm is en door opstijgende lucht veel buien voorkomen
lagedrukgebied
een gebied met lage luchtdruk dat ontstaat doordat lucht opstijgt
mondiale windsysteem
algemeen systeem van luchtstromen op aarde en de daar ij behorende lage- en hogedrukgebieden (atmosferische circulatie)
passaat
wind die van de subtropische hogedrukgebieden (30° NB en ZB) richting de evenaar waait: op het noordelijk halfrond komt deze uit het noordoosten, op het uidelijk halfrond uit het zuidoosten
wet van buys ballot
het effect dat luchtstromen een zijdelingse afwijking krijgen door de draaiing van de aarde: op het noordelijk halfrond is deze afwijking naar rechts, op het zuidelijk halfrond naar links
moesson
wind die van de subtropische hogedrukgebieden richting de evenaar waait, die vervolgens kruist en van richting verandert: op het noordelijk halfrong komt de moesson uit het zuidwesten, op het zuidelijk halfrond uit het noordwesten
klimaatclassificatie van köppen
indeling van klimaten op basis van de samenhang tussen klimaat en natuurlijke plantengroei
klimaatfactoren
oorzaken voor klimaatverschillen:breeteligging, gebergten, type oppervlak
klimaatgebied (klimaatzone)
groot gebied met sterke overeenkomsten in klimaat
koude zeestroom
zeestroom afkomstig uit een kouder gebied
oceanische circulatie
containerbegrip voor alle oceaan- en-zeestromen
warme zeestroom
zeestroom afkomstig uit een warmer gebied
aride zone
landschapzone gekenmerkt door een lage hoeveelheid neerslag, waardoor woestijn en steppe overheersen
landschapzone
groot gebied met sterke overeenkomsten in landschap
tropische zone
landschapzone rond de evenaar: gekenmerkt door tropisch regenwoud, savanne en tropische landbouw
boreale zone
landschapzone gekenmerkt door grote verschillen in temperatuur tussen zomer en winter, waarbij de winters koud zijn: er groeit hier hoofdzakelijk naaldwoud
gematigde zone
landschapzone gekenmerkt door milde winters, koele zomers en voldoende vocht, waardoor er loofbossen groeien: momenteel is deze zone dichtbevolkt en in hoge mate in gebruik oor de landbouw
polaire zone
landschapszone rond de polen met ijskappen, gletsjers en toendra
subtropische zone
landschapzone op de overgang van aride en gematigde zones, vaak gekenmerkt door droogtetolerante vegetatie
dynamisch systeem
een systeem dat voortdurend in verandering is, zoals een landschap: een landschap bestaat immers uit geofactoren die elkaar beïnvloeden (systeem), waardoor het landschap steeds opnieuw verandert (dynamisch)
geofactoren
factoren waaruit landschappen zijn opgebouwd en die van invloed zijn op het ontstaan en veranderen van die landschappen: hiertoe behoren: ondergrond (gesteente en reliëf), klimaat, de mens, bodem, water, lucht, plantenwereld en dierenwereld
versterkt broeikaseffect
extra opwarming van de aarde door de uitstoot van broeikasgassen door de mens
drainage
met behulp van buizen versneld afvoeren van water
duurzaam landgebruik
landgebruik gericht op behoud van de kwaliteit van de bodem
irrigratie
het opbrengen van water om natuurlijke vochttekorten te verminderen
landdegratie
afname van de kwaliteit van de bodem of ondergrond door processen aks versnelde bodemerosie en verzilting
ontbossing
verwijdering van bos, waarna de vrijgekmen grond voor onbepaalde tijd voor andere doeleinden, meestal landbouw wordt gebruikt
overbeweiding
het laten grazen van te veel vee, waardoor de vegetatie zich onvoldoende kan herstellen
versnelde bodemerosie
wegspeolen of wegwaaien van bodemdeeltjes doordat de mens de vegetatie verstoord heeft
verwoestijning
proces van landdegradatie in relatief droge gebieden, waaroor opnieuw ontkiemen van planten ernstig bemoeilijkt wordt
verzilting
ophoping van zout in onder andere slecht gedraineerfe irrigatiegebieden
caldera
grote krater die door een vulkanische explosie is ontstaan
convergente plaatgrens
grens tussen tektonische platen, waarbij de platen naar elkaar toe bewegen
aardkorst
het buitenste laagje vamn de aarde dat bestaat uit stukken oceaanbodem en stukken continent
aardplaten
delen van de aardkorst die als geheel bewegen ten opzichte van andere platen
actualiteitsprincipe
het idee dat processen in het verleden hetzelfde verliepen als processen tegenwoordig
basalt
stollingsgeteente dat ontstaat bij vulkaanuitbarstingen en veel in de oceanische korst voorkomt
convergente plaatgrenzen
de plaatgrenzen waarbij aardplaten naar elkaar toe bewegen
divergente plaatgrenzen
de plaatgrenzen waarbij aardplaten uit elkaar bewegen
graniet
een dieptegesteente dat veel in continentale korst voorkomt
lava
het vloeibare magma dat bij een vulkaanuitbarsting naar buiten komt
magma
het vloeibare gesteente onder het aardoppervlak
(aard)mantel
het deel van de aarde waar de aardkorst op rust, grotendeels bestaand uit heet vervormbaar gesteente
midoceanische rug
een wereldwijd aaneengesloten 'onderwater gebergte' op de oceaanbodem, ontstaan doordat de oceanische korst uitelkaar drijft
platentektoniek
het bewegen van de aardplaten
ridge push
de midocheanische korst duwt door zijn gewicht de oceanische korst zijdelings weg
slab pull
wegzakkende oceanische korst trekt door zijn gewicht de rest van de aardplaat met zich mee de mantel in
subductie
het wegduiken van de oceaanbodem in de aardmantel
transforme plaatgrenzen
de plaatgrenzen waarbij aardplaten langs elkaar bewegen
trog
zeer diepe sleuven in de oceaan die ontstaan waar oceanische korst in de mantel wegduikt
aarbeving
de kortdurende trillingen in de aardkorst die ontstaan als gevolg van de ontlading van in de aardkorst opgebouwde spanningen
caldera
een grote crikelvormige krater onstaan nadat het bovenste deel van de vulkaan is weggeblazen na een zeer krachtigde eruptie of is ingestort na het snel leeglopen van de magmakamer: soms ontstaat hierin een kratermeer
effusieve eruptie
een vulkaanuitbasting met een rustig verloop
epicentrum
punt op het aardoppervlak waar de meeste beweging door een aardbeving plaatsvindt
explosieve eruptie
een vulkaanuitbarsting die met veel kracht verloopt
hotspot
plekken op aarde waar in de aardmantel pluimen van zeer heet magma opstijgen
hypocentrum
de plek in de aardkorst waar de aarbeving ontstaat (aardbevingshaard)
magnitude
de kracht van een aardbeving of hoeveelheid vrijgekomen energie, gemeten met bijv de momentmagnitudeschaal
momentmagnitudeschaal
schaal om magnitude van aardbevingen te meten door lengte van de breuk en de beweging van de breuk te meten
schildvulkaan
een vulkaan die ontstaat doordat de dun vloeibare basaltische lava rustig vanuit de krater stroomt en een uitgestrekt gebied kan bedekken
stratovulkaan
kegelvormige vulkaan die bestaat uit een gelaagde opbouw van afwisselende lagen as en lava
tsunami
gloven die ontstaan door aardbevingen in de oceaanbodem
viscositeit
hoe stroperig een vloeistof is: een lage viscositeit betekent dat de vloeistof dun-vloebaar is
vulkanisme
processen die samenhange nmet het omhoogkomen van vloeibaar gesteente naar het aardoppervlak
bekken
lager gelegen deel in een landschap waar zich materiaal kan ophopen
breuk
gesteente dat onder invloed van rek of druk in de aardkorst breekt
compressie
samendrukking ten gevolge van twee naar elkaar toe bewegende stukken aardkorst
horst
een stuk aardkorst naast een slenk die op oorspronkelijke hoogte is gebleven
plooien
gesteente dat door de druk in de aardkorst verbogen wordt
plooiingsgebergte
gebergte dat ontstaat door de druk in de aardkorst waarbij gesteente geplooid en opgeheven wordt
rek
trekkracht op de aardkorst die ontstaat als gevolg van twee tegengestelde bewegingen
riftvallei
langgerekt lager geleden gebied, veroorzaakt door het dunner worden en inzakken van de aardkorst als gevolg van divergentie
sedimentgesteente
gesteente dat ontstaat door het samenpersen van sedimenten
slenk
een stuk aardkorst dat langs een breuk naar beneden is gezakt
chemische verwering
het oplossen van gesteente door de nwerking van water, zuren en zuurstof: vooral kalksteen is hier gevoelig voor
endogene processen
processen die 'van binnen uit'op de aardkorst inwerken, zoals aardbevingen, vulkanisme, platentektoniek en gebergtevorming
exogenen processen
processen die 'van buiten af' op de aardkorst inwerken zoals verwering, erosie en sedimentatie
fyschische (mechanische) verwering
het verbrokkelen van gesteente door het bevriezen van water, temperatuurwisselingen of de werking van wortels
verwering
het verbrokkelen van gesteente onder invloed van het weer en de werking van planten
aardverschuiving
een vorm van een massabeweging waarbij een stuk helling begint te schuiven
delta
nieuw land dat ontstaat op de plaats waar een rivier in zee uitmondt en het sediment zich ophoopt
massabeweging
het langs een helling naar beneden bewegen van verweringsmateriaal
morene
materiaal dat door een gletsjer wordt neergelegd
puinhelling
de ophoping van stenen die door een aardverschuiving naar beneden zijn gevallen
puinwaaier
een waaiervormige opeenhoping van zand, klei en grind aan de voet van een gebergte waar rivieren uittreden
sedimentatie
het ophopen van sediment op plaatsen waar de snelheid van water of wind afneemt
transport
verweringsmateriaal dat verplaatst wordt door zwaartekracht, water, wind of ijs
gesteentekringloop
de doorgaande omvorming van stollingsgesteente naar sedimentgesteente naar metamorf gesteente
hydrologische kringloop
de kringloop van het water
kalksteen
sedimentgesteente dat ontstaat door het samenpersen van schelpen en kalkskeletten
leisteen
metamorf gesteente dat ontstaat uit schalie
marmer
metamorf gesteente dat ontstaat uit kalksteen
metamorf gesteente
gesteente dat ontstaat doordat bestaand gesteente onder invloed van hoge temperatuur en grote druk langzaam wordt vervormd
schalie
sedimentgesteente dat ontstaat door het samenpersen van lagen klei
stollinggesteente
gesteente dat ontstaat doordat vloeibare magma of lava stolt
zandsteen
sedimentgesteente dat ontstaat door het samenpersen van lagen zand