Hoofdstuk 9 Stoornissen
Stemmingsstoornis
een aandoening waarbij je gemoedstoestand of emotie verstoord is, je stemming past net bij de situatie
Depressieve stoornis
- ten minste twee weken achtereen zeer somber of weinig interesse en plezier
- moe, lusteloos, nergens toe in staat, geirriteerd, slaapt slecht of juist heel veel, weinig eetlust, slecht concentreren
- kan op elk moment ontstaan
Bipolaire stoornis
- depressieve en manische periodes wisselen af
- tijdens depressieve periodes overheersen gevoelens van somberheid en neerslachtigheid, tijdens manische periodes het tegenovergestelde
- bij een manie is iemand actief en voelt zich super
- geneigd over grenzen heen te gaan, uit zich in extreem koopgedrag, onverstandige inversteringen of seksuele uitspattingen
Persoonlijkheidsstoornis
- iemand vertoont andere gedachten, gevoelens en gedragingen dan past binnen de cultuur
- star, afwijkend gedrag
- combinatie van erfelijke en omgevingsfactoren
- tien verschillende soorten
Paranoïde persoonlijkheidsstoornis
- extreem wantrouwend en achterdochtig
- voelen zich snel bedreigd en vernederd, voortdurend argwanend
- stellen zich niet open, vertellen niet veel over zichzelf, bang voor misbruik
Schizoïde persoonlijkheidsstoornis
- weinig behoefte aan sociale contacten
- doen het liefst dingen alleen, werken liefst zelfstandig
- eenlingen die kil en afstandelijk overkomen
- in zichzelf gekeerd en hebben geen goede vrienden
- kunnen prima functioneren in een omgeving waarin ze weinig met anderen te maken hebben
Schizotypische persoonlijkheidsstoornis
- afwijkende gedachten over zichzelf en de omgeving (bijv. denken dat ze krachten hebben of gedachten kunnen lezen)
- hebben vaak omgebruikelijke waarneming (bijv. voelen dat er iets staat te gebeuren)
- opvallend taalgebruik, heel gedetailleerd of juist heel vaag
- ondersteunen verhalen met bijzondere gebaren
- weinig vrienden
Antisociale persoonlijkheidsstoornis
- slecht ontwikkeld geheugen
- voelen zich niet schuldig over zaken die onaanvaardbaar zijn (bijv. stelen of mishandelen zonder schuldgevoel)
- begint vaak in jeugdjaren, lastig om op latere leeftijd een normaal leven te leiden
- werken zich makkelijk in de schulden en binnen relaties onverantwoordelijk
Histrionische persoonlijkheidsstoornis
- overdreven emoties en drang om in het middelpunt te staan
- vindt alle aandacht geweldig
- zorgt ervoor dat ze opvalt
- oppervlakkig taalgebruik
- vindt relaties snel intiem
- buitenstaander vindt ze vaak overdreven en hysterisch
Narcistische persoonlijkheidsstoornis
- extreme behoefte om bewonderd te worden
- vinden zichzelf geweldig en leiden aan grootheidswaan
- anderen moeten zien hoe goed en succesvol ze zijn, iedereen moet hen aanbidden
- vertelt vooral over zichzelf, luistert niet naar verhalen van anderen
- verwachten dat ze speciale rechten hebben
- houding is arrogant en zelfingenomen
Borderline persoonlijkheidsstoornis
- instabiel zelfbeeld, instabiele relaties
- kan slecht omgaan met pijnlijke emoties, is dan somber, prikkelbaar en boos
Vermijdende persoonlijkheidsstoornis
- geremd op het gebied van sociale contacten, bang om afgekeurd te worden
- onzeker, bang dat anderen hen uitlachen of bekritiseren
- vinden zichzelf onaantrekkelijk, onhandig, minderwaardig
Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
- overdreven behoefte om verzorgd te worden
- passief en laat zijn leven volledig afhangen van anderen
- weinig zelfvertrouwen, moeite met beslissingen maken en dingen alleen doen
- komen niet uit voor eigen mening en ondernemen niet zelf
Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis
- dwanggedachten of dwanghandelingen
- perfectionistisch
- willen overal controle over hebben
- dwanggedachte leiden tot dwanghandelingen
- kan leven totaal beheersen
Angststoornis
- iemand ervaart angst zonder aanleiding
- bang zonder dat er daadwerkelijk gevaar dreigt
Sociale angststoornis
- bang voor situaties waarin ze beoordeeld en afgekeurd kunnen worden
- vinden bepaalde situaties extreem spannend
- bang dat anderen hen uitlachen of zien dat ze fouten maken
- neemt weinig initiatieven en plaats zichzelf op achtergrond
- functioneert minder goed
Gegeneraliseerde angststoornis
- overmatig bezorgd
- maanden piekeren over nare dingen
- gedachten maken ze gespannen en rusteloos
- door overdreven bezorgdheid snel vermoeid en slechte concentratie
- slaapproblemen en prikkelbaar
Seperatiestoornis
- extreem bang om gescheiden te worden van de persoon aan wie hij het meest gehecht is
- pas op latere leeftijd sprake van
- van slag wanneer ze gescheiden worden
- blijft het liefst thuis
- vermijdt situaties waarin hij alleen is
Dissociatieve stoornis
- bewustzijn is tijdelijk verstoord
Depersonalisatiestoornis
- voelt zich vervreemd van zichzelf
- alsof ze in een droom leven
- werkelijkheid voelt anders aan, alsof ze van een afstand naar zichzelf kijken
- maakt iemand bang of paniekerig
Dissociatieve amnesie
- periodes waarin ze zich belangrijke persoonlijke informatie of bepaalde gebeurtenissen niet kunnen herinneren
- ontstaat vaak na een nare ervaring
- herinneringen komen vaak in verloop van tijd terug
Dissociatieve identiteitsstoornis
- meerdere identiteiten
- persoon bestaat uit meerdere personen
- personen heten alters
- alters verschillen van elkaar, bijv. verschillende accenten, talen of handschriften
- alters hebben andere hobby's of leefstijl
- kan oplopen tot meer dan 30 verschillende alters
- komt vooral voor bij vrouwen die in hun jeugd mishandeld of misbruikt zijn
Somatoforme stoornis
- lichamelijke klachten zonder medische verklaring
Ziekte-angststoornis
- denkt voortdurend dat hij een erge ziekte heeft
- elk pijntje wordt uitgelegd als een symptoom van iets ernstigs
- maakt zich veel zorgen en is er telkens mee bezig
- hierdoor slecht slapen, vermoeid, prikkelbaar, lusteloos
- bezoekt regelmatig de huisarts
- gelooft niet in wat de huisarts zegt en doet zelf onderzoek
Conversiestoornis
- persoon zet psychisch probleem om tot lichamelijke klacht
- vaak is hevige stress, woede of angst de oorzaak
- hersenen reageren op stress door delen van het lichaam uit te schakelen, bijv. opeens armen niet meer kunnen bewegen of plots niets meer kunnen zien
- huisarts kan geen lichamelijke afwijkingen vinden
- gaat vaak na een aantal maanden over en geen blijvende schade
Ongedifferentieerde somatoforme stoornis
- onbewust lichamelijke klachten ontwikkelen
- geen aanwijsbare lichamelijke afwijkingen
- klachten kunnen zo erg zijn dat hij hierdoor niet normaal functioneert
- moeilijk vast te leggen, klachten horen vaak ook bij andere ziektes en stoornissen
Slaap-waakstoornissen
- iemand heeft een verstoorde slaap
Insomnia
- komen moeilijk in slaap, hebben moeite met doorslapen of zijn na de slaap niet uitgerust
- sommige worden heel vroeg wakker en komen niet meer in slaap
- pas sprake van wanneer de klachten minstend een maand aanhouden en de slechte slaap overdag klachten geeft
- overdag vermoeid en prikkelbaar
- stress kan de oorzaak zijn
- tijdelijk of chronisch
Hypersomnia
- extreem slaperig
- met goede nachtrust toch niet uitgeslapen
- overdag vaak slaperig en vermoeid
- doen vaak overdag dutje, maar helpt niet
- moeilijke concentratie, niet scherp en maakt veel fouten
- kan ontstaan door stress
Narcolepsie
- overdag onweerstaanbare slaapaanvallen
- valt overdag opeens in slaap, vaak in situaties met weinig prikkels
- na de slaap voelt hij zich weer fit
- vaak ook sprake van kataplexie: aanvallen van spierverslapping
- kataplexie treedt vaak op bij heftige emoties, zoals blijdschap, woede of angst
- veel invloed op het dagelijks leven, omdat de persoon bij bewustzijn is wanneer dit gebeurd
- aanvallen duren een paar seconden
- ander verschijnsel is dat iemand zijn spieren niet kan bewegen als hij net in slaap valt of vlak voor hij wakker wordt
- enge dromen komen vaak voor
Parasomnie
- vertonen tijdens de slaap gedrag dat overdag ook voorkomt, zoals praten of wandelen
- persoon zelf slaapt, maar hersenen zijn actief
- persoon is zich niet bewust van zijn gedrag
- anderen kunnen geen contact maken met de persoon
- soms sprake van nachtelijke paniek, persoon kan midden in zijn slaap angstig overeind gaan zitten, gillen en om zich heen slaan
- nachtelijke paniek duurt een paar minuten en de persoon kan zich er de volgende ochtend niets van herinneren
Apneu
- ademhaling stokt tijdens de slaap
- komt onvoldoende zuurstof in het lichaam, hersenen reageren hierop en de persoon wordt even wakker
- persoon merkt hier niets van
- overdag vermoeid
- kan last hebben van hoge bloeddruk, hartritmestoornissen of vergeetachtigheid
- komt vaak voor bij mannen van middelbare leeftijd
- snurken
Leeftijdgebonden stoornissen
belangrijkste stoornissen die ontstaan op jonge leeftijd:
- autismespectrumstoornis
- leerstoornis
- communicatiestoornis
- aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit
Autismespectrumstoornis
- iemand is beperkt in zijn sociale interacties
- op driejarige leeftijd zie je al hoe een kind met ass zich anders ontwikkelt
- weet niet goed hoe ze met anderen mensen moeten omgaan en kan zich moeilijk inleven in anderen
- moeite met gesprek beginnen of te onderhouden
- taal is minder goed ontwikkeld
- beperkte interesses, weten veel over een bepaald onderwerp
- ass is blijvend, ook op latere leeftijd
Leerstoornis
- moeite met nieuwe informatie om te gaan
- kunnen informatie niet toepassen of onthouden
- belangrijkste leerstoornissen zijn dyscalculie, dyslexie en stoornis in schriftelijke uitdrukkingsvaardigheid
Dyscalculie
- moeite met het leren van rekenvaardigheden
- wordt zichtbaar zodra kind naar de basisschool gaat
- moeite om uitkomsten van sommen te onthouden
- wanneer ze de som zien, moeten ze uitgebreid tellen
- jonge kinderen tellen nog lange tijd op vingers, maakt dat ze lang doen over rekensommen
- maken veel rekenfouten, draaien regelmatig cijfers om
Dyslexie
- moeite met het lezen van woorden
- doen lang over spellen, lezen en schrijven
- moeite een letter te verbinden aan een specifieke klank
- halen vaak tweeklanken door elkaar
- moeite met herkennen van b en d
- lezen langzaam en maken veel fouten bij spellen en schrijven
Stoornis in het schriftelijke uitdrukkingsvaardigheid
- grote problemen met schrijven en spellen
- vallen op omdat ze extreem veel spelfouten maken
- halen letters weg of verwisselen letters
- husselen de letters soms zo erg door elkaar, dat het niet meer lijkt op een normaal woord
- spellingsniveau is veel lager dan het niveau waarop het kind verder functioneert
- kan prima lezen of verhalen vertellen
Communicatiestoornis
- taal is lastig
- begrijpen woorden niet goed, moeite met het verwoorden van gedachten of spraak hapert
- belangrijkste communicatiestoornissen zijn taalstoornis, spraakstoornis en stoornis in de spraakvloeiendheid
Taalstoornis
- moeite met taal ontcijferen of een boodschap te verzenden
- begrijpt de woorden niet of kan het niet goed onder woorden brengen
- gebruiken minder woorden en maken korte zinnen
Spraakklankstoornis
- moeite met het maken van klanken
- blijft achter in de taalontwikkeling
- moeite met onderscheid maken van verschillende klanken
- komt het meest voor bij jongens
- klachten nemen af naarmate het kind ouder wordt
Stoornis in de spraakvloeiendheid
- de spraak hapert
- spreekt van stoornis als meer dan 5 procent van je taal niet vloeiend verloopt
- blijft hangen in een woord, herhaalt delen van een woord, laat pauzes vallen in een woord of teveel gebruik van tussenvoegsels
- komt meer voor bij jongens dan meisjes
Aandachtstekortstoornis
- hebben last om met alle dagelijkse prikkels om te gaan
- belangrijkste zijn adhd, add, odd, cd
ADHD
- afkorting van Attention Deficit Hyperactivity Disorder
- vinden het moeilijk om zich lange tijd te concentreren op een taak
- snel afgeleid, druk en onrustig
- lastig om stil te zitten, het liefst zijn ze de hele dag in beweging
- wiebelaars en friemelaars
- kinderen die eerst doen en dan pas denken, komen hierdoor vaak in problemen
- kunnen slecht met emoties omgaan
- twee tot vijf procent heeft er last van
- vaker jongens dan meisjes
ADD
- moeite met het verwerken van prikkels
- slecht concentreren, dromers die zich maar niet aan hun taak kunnen zetten
- slecht in plannen en organiseren en stellen dingen uit
- moeite met een taak afmaken
- ontstaat door tekort aan dopamine, stofje dat je aanmaakt als iets spannend of eng vindt
- zijn langzaam en traag
- wordt vaak niet opgemerkt, omdat de verschijnselen niet zo extreem zijn
- bestempeld als traag, chaotisch en dromerig
ODD
- iemand is agressief en heeft de neiging iemand opzettelijk lastig te vallen
- wordt ook wel Oppositioneel Opstandige Gedragsstoornis genoemd
- kinderen die vaak driftig zijn, doen bewust niet wat anderen van hen vragen en overtreden regels
- gaan in discussie of geven anderen de schuld
- zien anderen als vijanden
- kunnen iemand met opzet treiteren en irriteren, waardoor ze bij klasgenootjes en leerkrachten niet geliefd zijn
- optijd behandelen zodat ze nog redelijk goed in de maatschappij functioneren
CD
- iemand is extreem agressief
- afkorting voor Conduct Disorder, ook wel antisociale gedragsstoornis
- liegen, stelen, vernielen, spijbelen, vechten met wapen
- mishandelen dieren of mensen
- ontwikkelt zich rond het achtste levensjaar
- zeer ernstige stoornis met veel invloed op de omgeving
- zien anderen als vijand
- slecht ontwikkeld geheugen
- voelen niet aan wat goed of slecht is
- geen schuldgevoelens of spijt
Eliminatiestoornis
- problemen op het gebied van de ontlasting
Enuresis
- bij kinderen vanaf 5 jaar die nog in bed plassen
- als een kind van 7 nog minstens twee keer per maand in bed plast, is het een stoornis
- heeft te maken met de lichamelijke ontwikkeling
- gaat na verloop van tijd vanzelf over
Encopresis
- kinderen van 4 of ouder die onbewust in hun broek poepen
- wordt veroorzaakt doordat het kind de ontlasting ophoudt
- soms durft het kind niet te poepen, bijv. niet prettig voelen op een vreemde wc
- kind kan de ontlasting zelf tegenhouden maar kan ook sprake zijn van ontstopping
- ontstopping komt door tekort aan vocht of vezelrijk voedsel
- door verstopping en ophouden wordt de ontlasting steeds harder
- wordt steeds pijnlijker om te poepen, waardoor het kind nog minder graag wil
- harde ontlasting rekt de endeldarm op, waardoor er ruimte ontstaat waarlangs natte poep sijpelt, kind poept nu in zijn broek zonder dat hij het doorheeft
Dementie
- verzamelnaam voor cognitieve stoornissen, waarbij de hersenfuncties sterk afnemen
- betekent geestelijke aftakeling
- begint vaak bij het geheugen
- persoon vergeet dingen en kan minder goed nieuwe informatie verwerken
Ziekte van Alzheimer
- meest voorkomende vorm van dementie
- een op de tien ouderen boven de zestig heeft de ziekte
- verloopt geleidelijk
- eerst een beetje vergeetachtig, vergeetachtigheid wordt steeds erger
- daarnaast problemen met taal, kan een brief niet goed verwerken of niet meet goed schrijven
- praten verloopt moeilijk
- persoon verliest steeds meer hersenfuncties
- aan het einde van de ziekte is de persoon volledig afhankelijk
- weet vaak niet meer wie hij is, herkent belangrijke personen niet en kan niet praten
Vasculaire dementie
- ontstaat plotseling door slechte doorbloeding van de hersenen
- kan gevolg zijn van hersenbloeding, beroerte of tia
- hersendelen raken beschadigd door te weinig bloed
- achteruitgang van denken en doen
- als het voorste deel is aangetast, zal je dit merken in de motoriek
- bij andere mensen raakt het deel van de taal beschadigd
- geloopt sprongsgewijs, doordat telkens delen va de hersenen afsterven, raakt de persoon steeds meer functies kwijt
Amnestische stoornis
- vooral geheugenproblemen
- kan nieuwe informatie niet goed opslaan
- kan dingen uit verleden niet herinneren
- ontstaat door een beroerte, hersenontsteking, traumatische gebeurtenis of overmatig alcoholgebruik
- mensen hebben vaak niet door dat er iets aan de hand is, ze vullen vergeten herinneringen automatisch in
- voor de persoon lijkt het alsof de herinnering echt is, hoewel de omgeving weet dat hij het ter plekke verzint
- deze verzonnen herinneringen heten confabulaties
Syndroom van Korsakov
- amnestische stoornis
- ontstaat door tekort aan vitamine B1, vooral bij alcoholisten
- deel van de hersenen beschadigd
- geheugenproblemen, kunnen nieuwe informatie niet opslaan en kunnen opgeslagen informatie niet ophalen
- als het gaat om informatie over handelingen, dan is het geheugen nog wel in tact
- kunnen minder goed plannen
Delirium
- plotselinge verwardheid
- veroorzaakt door medicijngebruik of ziekte
- komt vaak voor bij ouderen in ziekenhuizen
- persoon raakt volledig de weg kwijt
- niet aanspreekbaar en ziet dingen die er niet zijn, hallucineren
- bang en in de war
- tijdelijk en na een week zijn de meeste klachten verdwenen